مقبره هکاتومنوس در شهر میلاس ترکیه
کشف این مقبره از سوی باستان‌شناسان به‌عنوان اکتشاف قرن توصیف شده است
آیا قبلا نام آثار شگفت‌انگیز معماری عجایب هفتگانه جهان را شنیده‌اید؟ آن آثار پراحتشام و پر ابهت که هم بازتابی شگفت‌انگیز در جهان عتیق داشته و هم بازدیدکنندگان را به حیرت و شگفتی وامی‌دارند. این‌ها آثار خارق‌العاده شگفت‌انگیز و بی‌مانندی حاکی از قدرت تخیل و توانایی مهندسی و معماری انسان در ادوار مختلف هستند. آثار مذکور شایسته تعریف و سخن از آن‌ها به‌عنوان سازه‌هایی بی‌نظیر و زیبا هستند، زیرا هر کدام در ابعاد غول‌پیکر بوده و فراتر از وسعت و اندازه‌های قابل تصور انسانند. از بین این عجایب هفتگانه عهد عتیق جهان که تا به امروز به‌شکلی سالم پابرجا ماندند، هرم خئوپوس و یا هرم بزرگ جیزه در مصر، تا به امروز به‌شکل سالمی پا برجا مانده است. دیگر عجایب هفتگانه جهان متاسفانه نتوانستند در مقابل آفات طبیعی و آسیب‌هایی انسانی مقاومت کنند. آناتولی نیز در عهد عتیق از دو سازه عجایب هفتگانه جهان میزبانی کرده است. یکی از این عجایب هفتگانه معبد آرتمیس افس و دیگری معبد هالیکارناس متعلق به پادشاه ماوسولوس ( موزولوس ) است. این دو سازه هر کدام زیبایی فوق‌العاده و خیره‌کننده‌ای دارند. ولی معبد هالیکارناس از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است زیرا بعد از آن کلیه مقبره‌ها به نام پادشاه به موزولوس معروف شدند. گفتنی است مهمترین مقبره جهان در عهد عتیق نه به پادشاه ماوسولوس بلکه به پدر وی متعلق است.
در میلاس وابسته به استان موغلای ترکیه یکی از بزرگترین اکتشافات باستان‌شناسی آناتولی صورت گرفت. جهان باستان‌شناسی، کشف مقبره هکاتومنوس را با عبارت اکتشاف قرن به اطلاع همگان رساند. این مقبره که پس مشخص شدن حفریات قاچاق در منطقه کشف گردید، مهمترین گور یادواره‌ای متعلق به عهد عتیق است که تا به امروز به‌شکلی سالمی پا برجا مانده است. زیرا سطح این مقبره دارای اندازه‌ای مشابه موزولوس هالیکارناس یکی از عجایب هفتگانه جهان عهد عتیق بوده و این نیز آن را به سازه‌ای بی‌مانند مبدل کرده است. کارشناسان می‌گویند که این مقبره با طراحی، برجسته‌کاری‌ها و نقاشی‌های دیواری نایاب خود سازه‌ای با کیفیت بسیارعالی‌ست. به‌همین علت مقبره هکاتومنوس و محوطه مقدس آن در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو جای گرفته است. کذا مقبره هکاتومنوس به این عبارت که تاریخ بزرگی زیر خاک‌های آناتولی نهفته است، صحه می‌گذارد. دزدی از قبور از اعصار بسیار کهن همواره توجه برخی‌ها را به‌خود جذب کرده است. این افراد که می‌دانستند اشیا ذی‌قمیت و گرانبها به‌همراه مردگان دفن می‌شوند، با سودای ثروتمند شدن قبور را غارت و چپاول می‌کردند. مقبره هکاتومنوس در شهر میلاس نیز در معرض حملات دشمنان تاریخ و فرهنگ قرار گرفت. آثار متعلق به دو هزار و چهارصد سال پیش از این متحمل ضربات بی‌رحمانه قرار گرفتند. تابوت‌های مزین به برجسته‌کاری‌ها و نقاشی‌های بی‌نظیر در نتیجه غارت و چپاول سنگ‌قبرها در معرض رطوبت قرار گرفته و به گفته کارشناسان کشف این تابوت‌ها قبل از آسیب رساندن جستجوگران گنج به آن‌ها شانس بزرگی بوده است.
پادشاه هکاتومنوس در میلاس یکی از مهمترین شهرهای منطقه کاریا در عهد عتیق به فعالیت‌های بازسازی و عمران مهمی تحقق بخشیده و به‌دستور وی بناها و سازه‌های متعددی احداث گردید. پس از فوت پادشاه که موجب افزایش سطح رفاه مردم شهر گردیده بود، پسرش موزولوس در صدد تاسیس مقبره‌ای بزرگ و با شکوه برای پدرش بر آمد. پادشاه موزولوس می‌خواست تا پدرش در این مقبره در اتاق قبر زیر خاک دفن شده ولی روی خاک آنچنان یادمانی پر احتشام و بر ابهت ساخته شود که یاد پدرش همواره زنده و جاودانه بماند. اتاق قبر داخل گودالی حفر شده در اعماق خاک ساخته شد. به گفته کارشناسان در خصوص جداسازی اتاق قبر با دیگر بخش‌های مقبره از روش بسیار جالب و بی‌نظیری استفاده شده است. تابوت واقع در داخل اتاق قبر در ابعاد بسیار بزرگی بوده و بقدری است که حتی کل اتاق را پوشانده است. هر چهار طرف تابوت با برجسته‌کاری‌هایی به‌شکل نوار تزئین شده است. این اثر بی‌نظیری از هنر تزئینی آن‌دوران بوده و در نقوش برجسته‌کاری تصاویری از زندگی روزانه پادشاه و خانواده‌اش به‌چشم می‌خورد. این تابوت از نظر بزرگی، ظرافت نقش و نگار و برجسته‌کاری‌های مورد استفاده به‌عنوان تنها نمونه این‌گونه آثار در آناتولی نشان داده می‌شود. نقاشی‌های روی دیوار اتاق قبر نیز هم از نظر فنی و هم از نظر هنری خیلی فراتر از زمان خود ترسیم شده‌اند.
مقبره هکاتومنوس و محوطه مقدس آن از 2400 سال پیش تا به امروز رسیده است. در محوطه مقدس علاوه بر مقبره، عمادی بزرگ که به عماد افتخاری مناندروس معروف است، جلب دقت می‌کند. برای مدتی روی این عماد هشت متری مجسمه مناندروس اهل میلاس نصب گردید. این عماد امروزه به لانه پرندگان تبدیل شده است. کارشناسان برای مدتی طولانی دچار این اشتباه شدند که این عماد جزئی از مقبره هکاتومنوس است. حال آنکه تنها ارتباط این عماد با مقبره، نصب آن روی اتاق قبر بویژه پس از ساخت مقبره می‌باشد. در اصل این عماد محل شروع داستان کشف مقبره هکاتومنوس است. زیرا حفریات غیرقانونی در محوطه مقبره در پایه این ستون مرمرین صورت گرفته و دزدان قبور برای راه‌یابی به اتاق قبر در کف ستون سوراخی باز کرده بودند. مجسمه کوچک بز کوهی و تاج طلایی که از مقبره هکاتومنوس ربوده شدند، به خارج از کشور برده شده و مدتی بعد در نتیجه اقدامات مقامات ترکیه به کشور بازگردانده شدند. البته به‌درستی معلوم نیست که دزدان قبور از این مقبره چه چیزهایی ربوده و این آثار کجا هستند؟
پس از جای گرفتن مقبره هکاتومنوس و محوطه مقدس آن در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو ، این محوطه به یک موزه فضای باز تبدیل شد. پس از آسیب فراوان به اتاق قبور، تابوت و نقاشی‌های دیواری در حین حفاریات غیرقانونی در مقبره و محوطه آن ورود بازدیدکنندگان به آن ممنوع گردید. علاوه بر این به‌علت اینکه تابوت پادشاه تقریبا کل اتاق قبر را پوشانده، لذا از نظر فیزیکی نیز برای بازدید مناسب نمی‌باشد. به‌همین علت ماکتی به بزرگی تابوت ساخته شده و با اطلاعاتی شامل جزئیات مقبره به اطلاع بازدیدکنندگان ارائه می‌شود. در موزه فضای باز هکاتومنوس، یک ویلای متعلق به دوره روم با مخزن آب متعلق به عهد عتیق، محراب بزرگ، راه مرمرین و سنگ‌فرش پوشیده با کاشی‌های رنگارنگ جلب دقت می‌کند. البته موزه قالی میلاس را نیز نباید فراموش کرد. زیرا قالی‌های شهر میلاس علاوه بر تنوع نقش و نگار با رنگ‌های مختلف شهرتی جهانی دارند. اندوخته‌های فرهنگی غنی صدها ساله منطقه در نقش و نگار قالی‌های میلاس تا به امروز منتقل می‌شوند.
