آسکلپیون اولین مرکز درمان و پزشکی جهان در شهر عتیق پرگامون در آناتولی

پرگامون پایتخت پادشاهی برگاما مرکز امپراطوری رم در مشرق‌زمین بوده و از عهد عتیق تاکنون از تمدن‌های بسیاری میزبانی کرده‌است. پرگامون با اولین‌هایی که در تاریخ منشا و مبدا آن بوده، یکی از شهرهای معروف آن‌دوران بشمار می‌رود. پاپیروس برای اولین بار در پرگامون اختراع شده و اولین و بزرگترین کتابخانه آسیا با دویست جلد کتاب در این شهر واقع گردیده‌است. آب فشار قوی برای نخستین بار با لوله‌های سفالی در  پرگامون از نقطه‌ای به نقطه دیگر انتقال یافت. این شهر پراحتشام پیشگام تمدن امروزی در عرصه معماری، هنر، شهرسازی و بهداشت و درمان است. ولی وجود مجتمع معابد شفادهنده (آسکلپیوس ) یکی از اولین بیمارستان‌های جهان در آن یکی از صفات مشخصه و متمایز کننده پرگامون است که آن‌را از دیگر شهرهای عتقیق تفکیک می‌کند.

اسقلبیوس خدای سلامتی و بهبودی در خصوص پزشکی و درمان آنچنان ماهر و استاد بود که در سایه او میزان مرگ و میر کاهش یافت. به همین منظور معبدی که بنام این خدای اساطیری یونان ساخته شده‌، مرکز درمان و شفا بود. معبد شفابخش آسکلپیوس در آغاز دوره هلن تا امپراطوری رم مورد استفاده قرار گرفته و شمارشان به دو هزار نزدیک بود. مار غیر‌سمی پیچیده اطراف عصای آسکلیپوس که سمبل درمان و پزشکی است، برای اولین بار در این مرکز مورد استفاده قرار گرفت.

این مرکز درمان اگرچه با بیمارستان‌های امروزی فرق داشت ولی بیماران برای بهبودی به آنجا مراجعه کرده و از سوی پزشکان معاینه می‌شدند. در اینجا این سوال به اذهان خطور می‌کند که آیا این مراکز درمان با بیمارستان‌های معمولی و امروزی چه تفاوتی داشتند؟ در این مراکز با وجود معالجه بسیاری بیماری‌ها، هر کسی به آن پذیرفته نمی‌شد. ورود افراد دارای بیماری‌های مرگ‌زا و حامله‌ها به این مراکز ممنوع بود. بنابه روایتی روی درب این مراکز درمان عبارت "  بخشی که ورود مرگ به آن ممنوع است " نوشته می‌شد. بیمارانی که از درب ورودی وارد مرکز می‌شدند، پس از طی راه مقدس موسوم به  “Via Tecta” به حیاط مرکز راه می‌یافتند. در حیاط مرکز ، پزشکان کشیش که در مورد ورود و یا عدم ورود بیماران تصمیم‌گیری می‌کردند، به انتظار می‌نشستند. بیمارانی که معالجه آن‌ها غیرممکن بود، از این نقطه باز پس فرستاده می‌شدند. دیگر بیماران نیز از همان لحظه به امید بهبودی و بازیافت سلامتی خود از در وارد مرکز می‌شدند. مرکز درمان آسکلپیون برگاما بعنوان یکی از مراکز مهم بهداشتی در آناتولی غربی در اصل محل مداوای بیماران با روش تلقین بود.  بیمارانی که به مرکز درمان پذیرفته می‌شدند، نخست در حوض‌های مقدس استحمام   کرده و پس از پوشیدن پوشاک سفید رنگ، نذر می‌کردند. در کنار حوض‌های شفابخش و مقدس اتاق‌های خواب وجود داشت. در مرکز درمان آسکلپیون، مداوا با روش تلقین در خواب اعمال می‌شد. بیمارانی که به اتاق‌های خواب برده می‌شدند، بایستی خوابی را که می‌دیدند به پزشکان کشیش تعریف می‌کردند. پیامی که در خواب داده می‌شد، گاهی بسیار واضح و آشکار بوده و گاهی نیز بقدری پیچیده و مبهم بود که می‌بایست از سوی پزشکان کشیش تعبیر و تفسیر می‌شد. کشیشان پس از حل رمز خواب به درمان بیمار شروع می‌کردند. زیرا در عهد عتیق باور بر این بود که خواب از گذشته و آینده خبر داده و عنصر اساسی دستیابی به اطلاعات درست و صحیح است.

در معبد شفادهنده آسکلپیون بیماری‌های مختلف از سر درد گرفته تا نابینایی و از نازایی گرفته تا هیستری و از جراحات گرفته تا فلج تحت درمان قرار می‌گرفتند. برای معالجه بیماری‌های متفاوت، روش‌های درمان متفاوت اعمال شده و از این روش‌ها در سایه اثری که آریستید سردار و سیاست‌مدار بزرگ اهل بالیکسیر در عهد عتیق به قلم گرفته، آگاهی می‌یابیم. وی چندین بار با این مرکز درمان رفته و تحت معالجه قرار گرفت. وی خواب‌هایی را که در مدت معالجه در مرکز آسکلپیون دیده ، روش‌های درمان و  روند بهبودی‌اش را در اثری بنام " گفته‌های مقدس " به قلم گرفته‌است. از کتاب وی در می‌یابیم که در مرکز مذکور عنصر اصلی درمان روش تلقین بوده و کشیشان پزشک بنام خدا سعی می‌کردند تا به بیماران این روش را اعمال کنند. اعتقاد و ایمان بیمار به کشیشان، پزشکان و بازیابی سلامتی اش بسیار مهم بود. پرهیز غذایی، تحمل بی‌آبی، حمام گل، آب شفابخش و ماساژ با روغن‌های گیاهی و یا دارو  در بین روش‌های درمان در مرکز مذکور قرار داشتند. ورزش‌های بدنی آسان، پیاده‌روی با پای برهنه روی خاک و دویدن در اطراف محوطه مقدس مرکز درمان نیز در بین برنامه‌های درمان فیزیکی قرار داشتند. روش درمان نیز با توجه به وضعیت بیماری و تشخیص آن تعیین می‌شد. در معبد شفادهنده آسکلپیون همچنین روش‌های معالجه  با نور خورشید و آب نیز اعمال می‌گردید. روش معالجه با آب بعلت اینکه بعنوان ماده‌ای مقدس و غیرقابل انصراف تلقی می‌شد، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. در روان درمانی از قدرت شفابخش آب استفاده می‌گردید. استحمام در استخرهای مقدس و نوشیدن آب از چشمه مقدس هم عملی اجبار در مرکز درمان بود و هم جزئی از روش معالجه محسوب می‌گردید. در نزدیکی معبدشفادهنده ، منبع آبگرمی وجود داشت که به بهبودی بیماری‌های پوستی یاری می‌کرد. به اماکن دارای منابع آب‌های شفابخش " اسپا " گفته می‌شد. این اصطلاح که امروزه نیز بکار می‌رود، از کلمه لاتینی “Salus Per Aqua” مشتق شده و به معنی " سلامتی با آب" است.

در معبد شفادهنده " آسکلپیون " به اندازه مداوا با آب به مداوا با نور خورشید نیز اهمیت داده می‌شد. زیرا در آن‌دوران نیز همگان از تاثیرات مثبت نور خورشید بر سلامتی انسان آگاهی داشتند. البته آپولون که پدر آسکلپیوس خدای سلامتی بود، در  اهمیتی که به این روش درمان داده می‌شد، موثر بود. بیماران در سایه نور خورشید هم به خدای سلامتی نیایش کرده و هم شفا می‌یافتند. موسیقی، مطالعه کتاب و نمایش تاتر نیز جزئی از روش‌های معالجه بودند. برای تقویت روحیه بیماران، جشنواره‌هایی با شرکت مردم منطقه  ترتیب یافته و مسابقه‌های شعر و موسیقی برگزار می‌شد. در حفاریهای بعمل آمده در معبد شفادهنده آسکلپیون، کتیبه‌هایی حاوی اسامی و سپاس بیمارانی که بهبودی خود را در این مرکز بازیافتند، پیدا شده‌است. به گفته کارشناسان، این لوحه‌ها در اماکن قابل دید همگان آویخته می‌شدند، تا قابل اطیمنان بودن آن ورد زبان‌ها گردد. در کاووش‌های باستان‌شناسی در منطقه همچنین  ابزار و آلات طبی مانند سوزن، چاقو، موچین، کف‌گیر و فورسپس نیز کشف شده‌است. ولی در مرکز مذکور با توجه به خطرات احتمالی بغیر از موارد ضروری روش‌های جراحی ترجیح داده نمی‌شد.

شهر عتیق برگاما بعلت وجود لایه‌های فرهنگی متعلق به دوره هلنیستی، رم و عثمانی در فهرست " محوطه چشم‌انداز فرهنگی چند لایه " میراث فرهنگی یونسکو جای گرفته‌است. این شهر پراحتشام بعلت وجود معبدآسکلپیون که در آن روش‌های درمان طبی و روانی بر روی بیماران اعمال می‌گردید، بعلت اهمیتی که به انسان و سلامتی او قائل بود، جلب دقت کرده‌است. این شهر با تاتر 350 هزار نفره، کتابخانه و اماکن مقدس خود سالیان متمادی خدمات درمانی برای بیماران از مناطق مختلف جهان ارائه کرده‌است. در حالیکه بشر امروزی برای حفظ سلامتی خود در جستجوی راه‌های متفاوت است، در اصل یکبار دیگر متوجه می‌شود که این روش‌ها هزاران سال پیش از این در برگاما مورد استفاده قرار گرفته‌است.