اولین بورس جهان و شهر عتیق آیزانوی دومین افس آناتولی

آناتولی پیشگام اکشافات، اختراعات، نوآوری‌ها و اولین‌ها در جهان است. اسکناس برای اولین بار در این سرزمین چاپ شده و متداول گردید. اولین بانک و اولین مرکز تجاری نیز در  آناتولی تاسیس یافت. أساس اقتصاد و تجارت که به جهان شکل داد، باز در آناتولی پی ریزی گردیده و بازار بورس نیز برای اولین بار در سرزمین به راه افتاد. بورس ، غالبا به بازاری سازمان بافته اطلاق می‌گردد که قمیت‌گذاری، خرید و فروش کالا ، قرار داد آتی و اوراق بهادار در آن انجام می‌شود. بورس بعنوان یکی از عناصر کلیدی در تقویت و توسعه اقتصاد کشورها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. وقتی تاریخچه بورس را بررسی می‌کنیم، با اطلاعاتی دال بر اتکای قدمت بورس به قرون چهاردهم و پانزدهم مواجه می‌شویم. ولی کتیبه‌ها و سنگ نبشته‌های متعلق عهد رم و فنیقی‌ها ثابت می‌کنند که تاریخچه بورس به 1500 سال پیش از میلاد می‌رسد. چنین تخمین زده می‌شود که این تمدن‌ها با تاسیس بازارهای اقتصادی اساس بازارهای بورس را بدین وسیله پی ریزی کردند. در اصل موضوع تنها به این بازارهای اقتصادی محدود نبوده و خیلی کلی‌تر و جامع‌تر است. شهر عتیق آیزانوی واقع در شهرستان چاودار حصار در استان کوتاهیه ترکیه می‌توان گفت بنابه عللی که تشریح خواهد شد اولین مرکز بورس جهان بوده‌است.

شهر عتیق آیزانوی یک شهر وابسته به فریقی‌ها در عهد عتیق بود. فریقی‌ها در پی هیتیت‌ها بعنوان قدیمی‌ترین مردمان آناتولی بشمار می‌روند. شاه میداس که با اسطوره‌ها و  افسانه‌های خود معروف بود، هر آنچه را که لمس می‌کرد، به طلا تبدیل می‌شد. شاه میداس که گوش‌هایش از سوی آپولو به گوش‌های الاغ تبدیل شد، پادشاه فریقی‌ها بود. فریقی‌ها که پایه‌گذار اولین‌های بسیاری در آناتولی بودند، مردمانی مخترع و خلاق بودند. بعنوان مثال فریقی‌ها مخترع سنجاق قفلی فیبولا که امروز بشکلی رایج مورد استفاده قرار می‌دهیم، بودند. باز این فریقی‌ها بودند که برای اولین بار موفق به اختراع آلات موسیقی فلوت و  نی شدند. به نظر استرابون تاریخ نگار و جغرافی دان معروف عهد اولیه، آلات موسیقی دف و چنگ رومی نیز برای اولین بار از سوی تمدن فریقی اختراع شده‌است. حکایت‌ها که شخصیت‌های آن‌ها حیوانات و یا اشیای بی‌جان هستند، باز ساخته و پرداخته تمدن فریقی است. زیرا ازوپ نویسنده معروف حکایات آن اعصار فریقی بود. به نقل تاریخچه، اختراعات و آثار متعلق به تمدن فریقی را که در عین‌حال اولین زرگران و طلا سازان آناتولی بوده و قدیمی‌ترین موزائیک جهان را تزئین کردند، در مبحثی دیگر ادامه خواهیم داد.

شهر عتیق آیزانوی در دوره امپراطوری رم در سایه تولید غلات، انگور و پشم ثروتمند شده و شهرتی جهانی یافت. در این دوره بناهای مختلفی ساخته شده و شهر دوره درخشانی سپری کرد. این شهر عتیق که در دوره امپراطوری بیزانس بعنوان مرکز اسقفی بود، در دوره‌های بعد این اهمیت خود را از دست داد. شهر عتیق آیزانوی که در سال 1824 مورد توجه سیاحان اروپایی قرار گرفت، دوباره کشف شد. ولی آغاز اولین حفریات مستلزم گذشت یک قرن بود. در این کاووش‌های باستان‌شناسی بقایای معبد زئوس، مجتمع تاتر و استادیوم ورزشی، جاده ستون دار، ذو گرمابه، میدان عمومی شهر ، مدارس، کانال‌های آب ، پل‌ها و گورستان‌ها کشف گردید. شهر عتیق آیزانوی که چنان دیگر شهرهای پراحتشام آن‌دوران مانند برگاما، سیده و افس شهری شگفت‌انگیز بود، پس از گذشت صدها سال باز عظمت خود را تجلی ساخت. به عقیده برخی‌ها  زئوس خدای میتولوژی یونان در کوه المپوس زندگی می‌کرد. در آناتولی به بیش از 20 کوه نام المپوس داده شده و به همین علت بنام زئوس خدای خدایان تعداد زیادی معبد و محراب ساخته شده‌است. زئوس در عهد عتیق چهره‌ای بسیار مهم تلقی می‌شد. معبد آیزانوی یکی از کمیاب‌ترین معابد در آناتولی است که از عهد عتیق تاکنون بشکلی سالمی پا بر جا مانده‌است. این معبد بعنوان سالم‌ترین معبد زئوس در آناتولی شناخته شده و  در عین‌حال یکی از  معابدی است که از آن اعصار تاکنون به بهترین شکل محافظت شده‌است. معبد مذکور با طرح معماری مختص بخود و متفاوت از دیگر اشکال معماری ساخته شده‌است. حتی می‌توان گفت که این معبد در آن‌دوران نظیر و مانندی نداشت. معبد زئوس که با 124 ستون احاطه شده با تیرهای مرمری پوشانده شده و این سبک معماری آن را از دیگر معابد متمایز می‌کند. مهمترین ویژه‌گی معبد زئوس که آن را از دیگر بناها تفکیک می‌کند، وجود مکانی طاق دار  در زیر آن است. این مکان امروزه نیز با شکل اصلی خود پا بر جاست. برای راه یابی به این مکان که جوی رازگونه و عرفانی دارد، از پلکان‌ها پایین می‌رویم. در مورد اینکه این مکان که قبلا تنها کشیشان می‌توانستند به آنجا بروند، ادعاهای متفاوتی وجود دارد. به عقیده برخی‌ها اینجا احتمالا مرکز پیش‌گویی و یا انباری بود که هدایایی ارمغان شده به زئوس نگهداری می‌شد. شاید هم این محل بخاطر اینکه زئوس در غاری از مادر زاده شده، به مکانی اسرار گونه و عرفانی تشبیه شده‌است. 

در سال 1970 در شهرستان چاودار حصار در کوتاهیه ترکیه زلزله شدیدی بوقوع پیوست. این زمین لرزه بعلت خسارات جانی و مالی فراوان بعنوان ششمین زمین لرزه بزرگ در تاریخ ترکیه به ثبت رسید. شهرستان چاودار حصار در نتیجه این زمین لرزه به خرابه مبدل شده ولی چنان پرنده سیمرغ از خاکسترهای خود دوباره زاده شده و یک بنای تاریخی از زیر  آوار نمایان گردید. این بنای تاریخی در اصل قدیمی‌ترین بازار بورس یعنی مرکز تجاری جهان بود. این مراکز تجاری محل فروش مواد غذایی تازه مانند گوشت و ماهی در دوره امپراطوری رم بود که هر هفته بر پا می‌شدند. بازار هفتگی در شهر عتیق آیزانوی در موازات اینکه اولین بورس جهان بود، در عین‌حال اولین محل مبارزه با تورم  در تاریخ بشمار می‌رود. امپراطوری رم در آندوران به همین منظور روشی بسیار ساده در پیش گرفت. به کلیه تولیدات در بازار بالاترین رقم فروش را تعیین می‌کرد زیرا هدف از آن امکان خرید محصولات مشترک در  تمامی بازارها از سوی مردم  به قیمتی واحد و ممانعت از فروش آنها به قیمت‌های گزاف بود. فروش اجناس بالا رقم تعیین شده، ممنوع بود. این تصمیم امپراطوری با دستورالعملی صادر شده و روی دیوارهای بازارها نصب می‌شد. در این دستورالعمل نوشته ‌شده‌بود که بعلت طمع‌کاری و آزمندی انسان‌ها، نظم و آرامش اقتصادی در بنیه دولت بر هم خورده و به همین سبب اصل ایجاد توازن در قیمت اجناس و کالاها مقرر شده‌است. این دستورالعمل شامل جزئیات کامل در خصوص امور حمل و نقل، حقوق، نیروی کار، داد و ستد کالاها و ترافیک تجاری بوده و در ماهیت سندی برای صاحب نظر شدن در مورد زندگی اجتماعی آن‌دوران بود.

شهر عتیق آیزانوی با بناها و اصول بی‌نظیر خود مشهور است. ساختمان تاتر و استادیوم ورزشی و نمایشی آن در جهان مانند و نظیری ندارد زیرا این بناها در بنیه یک مجتمع واحد گنجانده شده و بعلت این ویژه‌گی نیز در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو جای گرفتند. ساختمان تاتر با ظرفیت گنجایش پانزده هزار و استادیوم ورزشی نیز با ظرفیت گنجایش سیزده هزار تماشاچی با دو درب اصلی به یکدیگر متصل هستند. تاتر دارای سیستم آکوستیک قوی بوده و با تزئینات بی‌مانند خود جلب توجه می‌کند. در استادیوم ورزشی آیزانوی مسابقات ورزشی جهانی برگزار می‌شد ولی این استادیوم در اصل بعنوان یک میدان ورزشی ساخته شده‌است. یعنی میدان نبرد گلادیاتورها بود. در آن اعصار نبرد گلادیاتورها با یکدیگر، حیوانات وحشی و یا مجرمین بعنوان نوعی ورزش تلقی می‌گردید. در شهر عتیق آیزانوی دو حمام قدیمی متعلق به دوره رم وجود دارد. یکی از این حمام‌ها بین مجتمع تاتر و استادیوم ورزشی و  معبد زئوس واقع شده و حمامی بسیار بزرگ بود. دومین حمام نیز با تزئینات غنی و کاشی‌کاری‌های زیبای خود جلب توجه می‌کند. این کاشی‌ها نشان میدهند که هنر کاشی‌کاری در آن‌دوران تا چه اندازه‌ای توسعه یافته‌بود. با قبول دین مسیح بخش کاشی‌کاری‌  شده حمام نخست به بزرگ تالار و مدتی بعد نیز به کلیسا تبدیل شدند.

شهر عتیق آیزانوی که میراث هزاران ساله بشری را تا به امروز انتقال داده و از بدو تاسیس تا به امروز با فرهنگ‌های متفاوت به موجودیت خود ادامه داده ، شهری پراحتشام است. این شهر بی‌نظیر از تمدن فریقی گرفته ‌تا امپراطوری رم و از بیزانس تا سلجوقیان موطن تمدن‌های بسیاری بوده‌است. این شهر پر ابهت و عظیم با بناهای معماری بی‌نظیر خود به افس دوم آناتولی معروف است.

به شرح اولین بورس جهان، معبد زئوس که سالم ترین معبد آناتولی است و  شهر عتیق آیزانوی دومین افس آناتولی با مجتمع متشکل از سالن تاتر و استادیوم آن که در جهان مانند و نظیری ندارد، پرداختیم.