اهداف ظریف از سفر به کشورهای آذربایجان، روسیه، ارمنستان، گرجستان و ترکیه

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه دسامبر 2020 پس از آزادسازی بخش‌هایی از اراضی اشغالی آذربایجان از اشغال ارمنستان، با سفر به آذربایجان و حضور در جشن پیروزی باشکوه این کشور، پیشنهاد تشکیل سازوکار همکاری‌های منطقه‌ای شش جانبه با حضور ترکیه، آذربایجان، ایران، ارمنستان، روسیه و گرجستان را مطرح کرده و اظهار داشته بود: "با پیروزی قره‌باغ، صفحه جدیدی در تاریخ قفقاز گشوده شد. تاریخ منطقه در جهتی جدید شکل خواهد گرفت. وی با اشاره به اینکه سازوکار جدید همکاری شش‌جانبه٬ ابتکاری است که فرصت‌های برد-برد را برای همه فراهم می‌کند، گفته بود: "در صورتی‌که ارمنستان در این پلتفرم شرکت کرده و اقدامات مثبت انجام دهد، می‌تواند در روابط ترکیه و ارمنستان یک فصل جدید آغاز شود".

اکنون پس از گذشت حدود 2 ماه از پیروزی آذربایجان در قره‌باغ و مطرح شدن طرح ابتکار سازوکار منطقه‌ای قفقاز محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران روز دوشنبه 25 ژانویه مصادف با 6 بهمن 1399 سفر خود به این کشورها را آغاز نمود.

وزارت خارجه ایران در تشریح سفر منطقه‌ای ظریف به کشورهای آذربایجان، روسیه، ارمنستان، گرجستان و ترکیه اعلام کرد که این سفر با محوریت مسائل دوجانبه، آخرین تحولات قفقاز، پروژه‌های در دست همکاری و زمینه‌های گسترش صلح و ثبات در منطقه انجام می‌شود و وزیر امور خارجه ایران در این سفرها با همتایان خود و دیگر مقامات این کشورها دیدار می‌کند.

محمد جواد ظریف نیز در تشریح اهداف سفر خود گفت: ایران پیشنهاداتی را برای همکاری شش جانبه در منطقه قفقاز دارد که در جریان سفر منطقه‌ای به کشورهای آذربایجان، روسیه، ارمنستان، گرجستان و ترکیه آن را پیگیری می‌کند.

ظریف در اولین مرحله از سفر خود وارد باکو پایتخت آذربایجان شده و با الهام علی‌یف رئیس جمهور و جیحون بایرام‌اف وزیر امور خارجه این کشور دیدار و گفتگو کرد.

ظریف پیروزی‌های اخیر آذربایجان در آزادسازی بخش‌هایی از خاک خود از اشغال ارمنستان را به دولت و ملت آذربایجان تبریک گفته و با ابراز خرسندی از نتایج برگزاری چهاردهمین دور اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی دو کشور، آمادگی تهران برای مشارکت در روند بازسازی مناطق آزاد شده را اعلام کرد. ظریف همچنین اظهار داشت که تهران از طرح ابتکار همکاری‌ منطقه‌ای 6 جانبه پیشنهادی از سوی ترکیه و آذربایجان استقبال می‌کند.

در این دیدار الهام علی‌یف رئیس جمهور آذربایجان نیز از برگزاری نشست‌های سه جانبه ایران-آذربایجان-روسیه و همچنین ایران-آذربایجان-ترکیه در آینده استقبال کرد. وی همچنین با برشمردن پروژه‌های اقتصادی بین دو کشور، از حضور شرکت‌های ایرانی در بازسازی قره‌باغ استقبال کرد و با ابراز خرسندی از دیدگاه ایران در خصوص ابتکار شش جانبه، این پیشنهاد را به نفع صلح و منافع مشترک در منطقه ارزیابی کرد.

ظریف در پایان این سفر و در تشریح نتایج سفر خود به جمهوری آذربایجان در جمع خبرنگاران گفت: سفر به باکو شروع یک سفر منطقه‌ای در حوزه قفقاز برای بحث پیرامون روش‌های تقویت صلح و ثبات در منطقه و همچنین گسترش روابط دو جانبه است. ظریف همچنین با اشاره به دیدار خود با رییس جمهوری آذربایجان تصریح کرد: ملاقات بسیار مهم و مفیدی با الهام علی‌یف انجام شد و در این دیدار در ارتباط با ابتکار منطقه‌ای و روش‌های همکاری در حوزه‌های مختلف به صورت چندجانبه در این منطقه استراتژیک و همکاری در حوزه‌های دیگر از جمله انرژی با همکاری دیگر کشورها که منجر به تقویت صلح و ثبات در منطقه شود، رایزنی کردیم.

وزیر امور خارجه ایران همچنین با اشاره به سفر موفقیت‌آمیز وزیر امور خارجه و معاون نخست وزیر جمهوری آذربایجان به ایران، همکاری‌های فی‌مابین بویژه در حوزه های اقتصادی را آماده جهش ارزیابی کرد.

ظریف روز سه شنبه به دیدارهای خود در باکو پایان داده و عازم مسکو شد. وی در بدو ورود به مسکو به تشریح اهداف سفر خود به روسیه  پرداخته و با تاکید بر اینکه در سفر به مسکو چند هدف عمده را پیگیری می کند خاطر نشان کرد  یکی از مباحث در این زمینه گفت‌وگو در مورد مسائل دوجانبه است، رابطه ایران با روسیه راهبردی است و نیاز است که همیشه به آن بپردازیم و نقاطی که در روابط وجود دارد را حل و فصل کنیم. یکی دیگر از محورهای این سفر رایزنی در مورد مسائل منطقه‌ای است. وی با اشاره به دیدار خود با الهام علی‌یف رئیس جمهور آذربایجان گفت: بعد از بحران قره باغ و جنگی که در منطقه و همسایگی ما اتفاق افتاد با تلاش روسیه و آقای پوتین این جنگ خاتمه پیدا کرد  و توافق هایی در این راستا حاصل شد، به نظر ما اجرای  این توافق ها برای ایجاد منافع مشترک بین کشورهای منطقه به خصوص در حوزه ترانزیت و مشارکت و همکاری در پیشرفت این منطقه مهم هستند. ظریف موضوع برجام و  ضرورت اجرای تعهدات  از سوی همه طرف‌های  عضو این توافق بین‌المللی و همچنین رایزنی در مورد مسائل افغانستان، سوریه و  یمن را از دیگر مسائلی دانست که در جریان سفر به مسکو با  مقامات روسیه در مورد آنها صحبت و  گفت‌وگو می‌کند.

ظریف با تصریح اینکه شرایط بین‌المللی با رفتن ترامپ شرایط ویژه‌ای است که نیاز دارد ایران و روسیه مواضع خود را هماهنگ کنند، افزود: یکی از ویژگی های جدیدی که این سفر دارد این است که در آن موضوع منطقه قفقاز را به صورت مشخص پیگیری می‌کنیم.

قدیر گلکاریان استاد روابط بین‌الملل در مصاحبه با بی بی سی می‌گوید: سفر ظریف به پنج کشور همسایه شمالغرب ایران را می‌توان سرآغاز یک نوع تور دیپلماسی برای جستجوی جایگاه تهران در  واقعیت های جدید فراقفقازی معنا کرد. وی معتقد است که این سفرها بر اساس اهداف برنامه ریزی شده در حال شکل‌گیری هستند و عمده‌ترین اهداف این سفرها تثبیت جایگاه ایران پس از مناقشه قره‌باغ و همچنین سر و سامان دادن و احیای سیاست منفعل و بعضا شکست خورده ایران در سالهای گذشته است. به عقیده وی اهداف اقتصادی از دیگر اهداف این سفرها هستند. وی می‌گوید: ایران به شدت خواستار و طرفدار توسعه صلح در ماورای قفقاز است به ویژه بعد از نبرد بین آذربایجان و ارمنستان و حالا می‌خواهد در شرایط بعد از جنگ که به سوی یک فضای ژئوپلتیک و اقتصادی به پیش می‌رود، از این شرایط نفع ببرد.

از سوی دیگر یکی از بندهای دهگانه قرارداد صلح قره‌باغ بازشدن کریدور نخجوان به آذربایجان از خاک ارمنستان است. ولادیمیر پوتین، الهام علی‌بف و نیکول پاشینیان روز سه‌شنبه، 12 ژانویه در مسکو برای اجرایی کردن این بند مهم گفت‌وگو کردند. با توجه به اینکه سفر منطقه‌ای ظریف نیز پس از دیدار روسای جمهوری آذربایجان و ارمنستان با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه انجام می‌گیرد، می‌توان گفت که ایران به دنبال تثبیت جایگاه خود در معادله قفقاز و بهره‌مندی از امکانات اقتصادی و تجاری شکل گرفته در آن است که با گشوده شدن راه‌های ارتباطی و ترانزیتی ارتباطی مستقیم دارد.

پس از دیدار روسای جمهوری آذربایجان و ارمنستان با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، روزنامه "کومرسانت" چاپ مسکو یک نقشه مواصلاتی را منتشر کرد که در آن کریدور جاده‌ای و ریلی ایغدیر-باکو و ایروان-باکو-مسکو ترسیم شده بود و نوشت که ایران نیز از طریق مسیر جاده‌ای و ریلی به کریدورهای یاد شده متصل خواهد شد. بدین ترتیب مسیر مواصلاتی روسیه به باکو، ایروان و ایران گشوده شد. الهام علی‌بف، رئیس جمهوری آذربایجان نیز اعلام کرد که کریدور آذربایجان به نخجوان از سوی ترکیه، آذربایجان، روسیه، ایران و ارمنستان نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. این امر فرصت‌های جدیدی را برای کشورهای منطقه به ارمغان می‌آورد.

کارشناسان بر این عقیده‌اند که عملی شدن این پروژه‌ها وضعیت سیاسی و اقتصادی منطقه را تغییر خواهد داد و ضامنی برای صلح و ثبات پایدار بین ارمنستان و آذربایجان خواهد بود.

با گشوده شدن این راه‌های ارتباطی و ترانزیتی ارمنستان از انزوا بیرون خواهد آمد.

ترکیه نیز مسیر مستقیمی به دریای خزر و آسیای میانه پیدا خواهد کرد.

آذربایجان برای پیوستن به شبکه راه آهن ترکیه و سپس اروپا دیگر نیازی به گرجستان نخواهد داشت.

ایران نیز با خط ریلی و جاده‌ای به ایروان، باکو و مسکو متصل خواهد شد، بنابراین ایران می‌خواهد در این معادله صاحب سخن و نفوذ باشد.