آب و فرهنگ

آگممنون پس از ده سال جنگ تروا را تصرف كرده و شهر را ویران كرد. خشم آگاممنون فروکش نکرده و همچنان به درگیری با قبایل آن منطقه ادامه داد. بخش اعظمی از سربازان ارتش وی مجروح و بیمار بودند. او به پیشنهاد یک پیشگو ارتش خود را به نزدیکی آبگرم سمیرنا در نزدیکی ازمیر آورد. گل و آبگرم شفابخش، مانند معجونی جادویی، میکروبها را کشته و درد هزاران سرباز را التیام بخشید.

مشخص نیست اینکه سربازان آگممنون فرمانده مشهور جنگجویان تروا در این آبگرم شفا یافته‌اند و یا این تنها یک افسانه است. با این حال درست است که بقراط ، بنیانگذار طب مدرن، در یادداشت‌های پزشکی خود در کتاب‌های استرابون دانشمند جغرافیا و در حماسه‌های شاعر مشهور هومر از دوران باستان، چشمه‌های آگاممنون را بسیار ستوده‌اند. چشمه‌های آبگرم آگاممنون در ازمیر، یعنی چشمه‌های آبگرم بالچوای امروزی، از 1200 سال گذشته تاکنون شفا می‌بخشند!

جغرافیای آناتولی مملو از این آبهای شفابخش است و از دوران باستان تاکنون با هدف بهبود بیماریها مورد استفاده قرار می‌گیرند. ما نیز در برنامه این هفته از آبهای گرم شفابخش سخن خواهیم گفت.

از زمان‌های بسیار قدیم تا پیشرفت علم طب، مردم روش‌های مختلفی را برای نجات از بیماری‌ها امتحان کرده‌اند. در راس این روش‌ ها، استحمام و آشامیدن آبهایی که به شفابخش بودن آنها اعتقاد داشتند، وجود داشت. آناتولی پر از چشمه‌های آبگرم بوده که در طول هزاران سال دردها التیام بخشیده‌اند.

ترکه به دلیل قرار گرفتن در منطقه تکتونیک فعال، از نظر آبهای گرم بسیار غنی است. ترکیه با حدود 1300 منبع آبگرم شفابخش یکی از 5 کشور اول جهان است. در اوپا نیز از نظر پتانسیل منابع آبگرم در رده اول و از نظر کاربرد آبهای گرم در رده سوم قرار دارد. در هر گوشه از ترکیه آبهای گرم متفاوت با عنوان چشمه آبگرم نوشیدنی و یا مخصوص آبتنی وجود دارد. هر کدام نیز برای بهبود بیماری‌های مختلف مفید است. در بعضی موارد که طب مدرن نمی‌تواند راه‌حل قطعی پیدا کند، این بیماران آبهای گرم را ترجیح می‌دهند. درمان در آبگرم‌های ترکیه، مشمول بیمه‌های درمانی بسیاری از کشورها می‌شود. از این نظر علاوه بر گردشگران داخلی، میزبان توریست‌های خارجی نیز هستند.

همچنین نویسندگانی که در دوران باستان با علوم پزشکی یا فلسفه سروکار داشتند، دیدگاه‌های مختلفی در مورد چگونگی شکل‌گیری آبگرم‌ها ارائه داده و به معجزه در منابع طبیعی جلب توجه کرده‌اند. آنها منابع آبگرم را با توجه به دما، بو و مزه‌شان دسته‌بندی کرده‌اند. مردم در طول هزاران سال عمدتاً برای بهبود بیماریهای پوستی، عضلانی و استخوانی از این آبهای گرم شفابخش بهره‌مند شده‌اند. آیا در مورد چگونگی تشکیل این آبهای گرم فکر کرده‌اید؟ آبهای زیرزمینی در سایه ماگما گرم شده، در طبقات معین تجمع کرده و از نقاط مناسب خطوط گسل خارج می‌شوند. دمای آبهای گرم باید بالاتر از 20 درجه باشد ولی هر آب گرمی به عنوان آبگرم تلقی نمی‌شود. همچنین باید در ترکیبات خود حاوی گازها، نمک‌ها، موادمعدنی و مواد رادیواکتیو مختلف باشد.

تعجب‌آور نیست که در نزدیکی چشمه‌های آبگرم در آناتولی با یک آبادی یا سازه آبگرم مواجه شوید. به عنوان مثال وجود معماری دوران هیتیت در حوضچه‌ها و دهلیزهای آبگرم شهرستان‌های آیاش و هایمانای آنکارا با قدمت چهار هزار ساله، اثبات شده است. در آبگرم‌های آفیون‌کاراحصار نیز ردپای هیتیت‌ها به چشم می‌خورد. همچنین آبگرم‌های موجود در آفیون‌کاراحصار در دوران فریقی‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت و "فریقیای شفابخش" نامیده می‌شد. دانستن اینکه هیتیت‌ها که از نظر رابطه با آب در نقطه متفاوتی قرار داشتند، چگونه فایده این آبگرم‌ها بر بیماری‌ها را کشف کرده‌اند، دشوار است. اما اکتشافات آنها به تمدن‌های متعاقب آنها به ارث رسیده و تا به امروز باقی مانده است.

منابع آبگرم از آنجایی که دسترسی به آنها بی‌زحمت و بدون هزینه بود، در اوایل برای نظافت و شستشو مورد استفاده قرار می‌گرفتند. ولی به مرور زمان انسانها به دلیل بو، دما و طعم متفاوت و تاثیر آرام‌بخش این آبها، به جای استحمام، مدت زمان طولانی‌تری در آبگرم‌ها سپری کردند. اطراف این منابع پوشانده شد. بدین ترتیب چشمه‌های آبگرم به عنوان عنصری معماری در تاریخ جای خود را گرفتند و به مکانهایی تبدیل شدند که در طول تاریخ با پدیده سلامتی و پاکیزگی از آنها یاد شده است. هر چند که آبگرم‌ها مشابه حمام هستند ولی بیشتر از نظر شفابخشی مطرح هستند. این تفاوت کاربرد در طول زمان در معماری نیز منعکس شد. سنگ بزرگ وسط حمام جای خود را به حوض‌ها داد. بیماران در این استخرهای آبگرم که عمیق نیستند، شفا می‌یابند. بقراط پزشک بزرگ دوران باستان چگونگی درمان با آبهای گرم را توضیح داده و به اهمیت مداوا با آب اشاره می‌کند. استفاده از آب در آن دوران برای مداوا بسیار رایج بوده است. در آبگرم‌های باستانی روشهایی مانند استحمام، تعریق و ماساژ، تحت نظر پزشک اعمال می‌شد. در آن دوران آبگرم‌ها بیشتر در درمان کمردرد، دردهای قفسه سینه و سردرد، بیماری‌های تنفسی، مفاصل، پوست و بیماری‌های دستگاه ادراری استفاده می‌شد.

آلیانوی اولین شهرک آبگرم باستانی در آناتولی است که در آن درمان انجام شد. آلیانوی با آب گوگردی و 45 درجه سانتیگراد یکی از مراکز بهداشتی پیشرو جهان باستان بود. این شهر با چشمه‌های آبگرم، سالن‌‌های پوشیده از موزاییک، خیابان‌ها، ستون‌ها و فواره‌هایش که آب باران در آنها جمع نمی‌شود بسیار چشمگیر بود. در سایه این شهر آبگرم باستانی، به اطلاعات بسیار مهمی در مورد چگونگی و اهداف استفاده از آب شفابخش و مفهوم آن در نزد مردم رسیده‌ایم. در این شهر علاوه بر روان‌درمانی، آب‌درمانی و دارودرمانی، مداخله جراحی نیز انجام می‌شده است. در خلال کاوش‌ها، 12 هزار اثر باستانی و 400 ابزار پزشکی کشف شده است. آلیانوی داستان‌های بسیاری برای گفتن و اسراری برای فاش شدن داشت، اما امروزه با اسرار خود در سد یورتانلی غرق شده است. متاسفانه هیچ شهر باستانی مشابه آلیانوی در آناتولی کشف نشده است.

بیایید به طور مختصر از آگاممنون با نام امروزی چشمه‌های آبگرم بالچوا که در ابتدای برنامه به آن اشاره کردیم، یاد کنیم. این منطقه آبگرم در 12 کیلومتری مرکز شهر ازمیر قرار دارد. دمای آب به 62 درجه سانتیگراد می‌رسد و در ترکیبات آن مواد معدنی مهمی چون بیکربنات، کلر و سدیم وجود دارد. این آبها در عین حال قابل شرب هستند. این آبگرم‌ها برای بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌های عصبی و بیماری‌های پیشرونده عضلات مفید است. میزان بهبودی در بیماری‌های روماتیسمی و پس از مداخلات جراحی ارتوپدی نیز بسیار زیاد است.  به همین دلیل تعداد زیادی از بیماران و گردشگران برای درمان از نروژ، سوئد، آلمان و سایر کشورهای اروپایی به این منطقه می‌آیند. علاوه بر درمان‌های حمام، حمام گل، درمان‌های نوشیدن، آروماتراپی و حمام‌های گیاهی نیز در این آبگرم استفاده می‌شود.