خاورمیانه از دیدگاه ترکیه - موقعیت اجتماعی و سیاسی ترکمنان در عراق

مبارزه با سازمان تروریستی داعش در عراق و عملیات موصل ادامه دارد. یکی از مهمترین عناصر این کشور ملت قدیمی ترکمن می باشد. در برنامه این هفته وضعیت ترکمنان عراق را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

ترکمنان عراق در یک جغرافیای پراکنده از بصره در جنوب گرفته تا دوحوک در شمال به زندگی ادامه می دهند. ترکمنان این کشور در استانهای اربیل، موصل، صلاح الدین، دیاله و در راس کرکوک زندگی می کنند.

اکثر جمعیت سه شهرستان از چهار شهرستان کرکوک یعنی مرکز، دیبیس و تاووک را ترکمنان تشکیل می دهند. علاوه براین جمعیت ترکمن در مرکز ناحیه توزخورماتو وابسته به کرکوک نیز بیشتر می باشد. اکثر جمعیت موصل را اعراب و ترکمنان تشکیل می دهند. در شهرستانهای طلعفر، تل کیف، همدانیه و شهرستان مرکزی استان موصل، ترکمنان در اکثریت قرار دارند. اکثر جمعیت استان دیاله را نیز اعراب تشکیل داده، فقط جمعیت ترکمن در این استان نیز فشرده می باشد. مناطق کیفری، بعقوبه، بلندروز، خانقین و مقدادیه نیز اکثرا ترکمن نشین می باشند. ترکمنان بر بافت جمعیتی توزخورماتو در استان صلاح الدین نیز حاکم هستند. ترکمنان بهمراه مرکز توزخورماتو در روستاهای واقع در مرزهای نواحی امیرلی و سلیمان بیگ زندگی می کنند.

خانواده های بزرگ ترکمن در اکثر مناطق بغداد پایتخت عراق نیز حضور دارند. با احتساب شمار آرائی که ترکمنان در انتخابات سال 2010 در بغداد بدست آوردند، می توان از حدود 20 هزار نفر سخن گفت. در اربیل نیز تعداد زیادی ترکمن زندگی می کنند. شمار ترکمنان در اربیل حدود 300 هزار نفر تخمین زده می شود. ترکمنان این شهر در محلات تاجی، مَرَکه و اُوچ تاک واقع در اطراف قلعه زندگی می کنند.

بعد از بحران خلیج در سال 1991 ، در شمال عراق یک خلاء قدرت بوجود آمد. بعد از این سال شکل گیری زمینه جنبش های سیاسی ترکمن در شمال عراق آغاز شد. در پی این امر نیز نهادهای سیاسی ترکمن بصورت هدف در آمدند. تا سال 2013 نهادهای سیاسی ترکمن در معرض حملات زیادی قرار گرفتند. بارزترین نمونه های این وضعیت، حملات سالهای 1996 ، 1998 و 2000 علیه جبهه ترکمن عراق می باشند. سرعت حملات در خاکهای تحت اشغال امریکا و نیروهای ائتلاف نیز کاهش نیافت. سوء قصدهای منفرد نیز ادامه پیدا کرد. حملات این بار به اعضای جبهه ترکمن و رهبران ترکمن معطوف شد. از سال 2003 بدین طرف حدود 10 تن از رهبران ترکمن کشته شده اند.

ترکمنان عراق با تبدیل منطقه به یک دولت جداگانه با نام عراق، در راس گروههای قومی که متحمل بیشنرین درد و رنج شدند، قرار گرفتند. در پی اشغال عراق از سوی امریکا در سال 2003 نیز ترکمنان در معرض ترور، فشار سیاسی و قطب گرایی سیاسی قرار گرفتند. ترکمنان بدلیل تنوع جغرافیایی و بافتهای جمعیتی در بین دینامیزمهای درگیری قومی، دینی، سیاسی و اداری جای گرفتند. تا سال 2009 نیز از روندهای سیاسی محروم ماندند.

با آغاز استیلای منطقه از  سوی داعش در ماه ژوئن سال 2014 ، ترکمنان عراق و سوریه متحمل ضرر و زیان ناشی از ترور گردیدند. ائتلاف بین المللی با پیشگامی امریکا برعلیه داعش حملات هوایی ترتیب داده، فقط این حملات نتوانست نفوذ این سازمان تروریستی را کاهش بدهد. براساس گزارش سازمان بین المللی کوچ، از اول سال 2014 الی ماه سپتامبر همین سال، بدلیل حملات داعش از حدود هزار و 634 مرکز مسکونی در سطح عراق، یک میلیون و 800 هزار ترکمن، سنی، عرب، یزیدی و مسیحی کوچ کرده اند.

بزرگترین مسئله ترکمنان عراق در عرصه سیاسی، مسئله تمثیل می باشد. مسئله تمثیل ترکمنان در حکومت هنوز هم حل نشده است. ترکمنان در پی تصمیم حکومت عراق در راستای کاهش دادن وزارتخانه ها و ادغام برخی از وزارتخانه ها در ماه اوت سال 2015 تنها وزارت خود را از دست دادند. وزارت حقوق بشر عراق به سرپرستی محمد مهدی بیاتی در چهارچوب تصمیم حکومت منحل شده و بدین ترتیب تمثیل ترکمنان در حکومت این کشور از میان برداشته شد.

مراکز مسکونی ترکمن نشین در کرکوک و موصل از یکسو با ترور داعش رو در رو مانده و از سوی دیگر نیز در انتظار حل و فصل مسائل سیاسی بزرگ خود بسر می برند. بهمراه تراژدی انسانی در عراق، مواجه شدن ترکمنان با یک خطر بسیار جدی، برای ترکیه و جهان ترک مسئولیت همنژادی را بهمراه می آورد. جهان ترک باید با در نظر گرفتن این حساسیت، هم در عراق و هم در عرصه بین المللی گامهای لازمه در رابطه با ترکمنان را بردارد. تضمین سیاسی ترکمنان عراق و تشکیل عناصر مسلح از سوی ترکمنان با هدف حراست از خود الزم می باشد. در عراق تنها جامعه ای که در بین عناصر قومی و دینی پر جمعیت، عاری از مکانیزم دفاعی می باشند، ترکمنان هستند. وارد عمل شدن ترکیه و جهان ترک در این خصوص اهمیت فراوانی دارد.