Παγκόσμια πολιτική και η Τουρκία το 2022

Ενώ τα κράτη προσπαθούν να γλιτώσουν από τις καταστροφικές συνέπειες της πανδημίας του COVID-19, δεν υπήρξε καμία θεμελιώδης αλλαγή στην παγκόσμια πολιτική κατά τη διάρκεια του 2021. Με την ορκωμοσία του Μπάιντεν, οι προσπάθειες να αναλάβουν οι ΗΠΑ πιο ενεργό ρόλο στο παγκόσμιο σύστημα και να αποκαταστήσουν την αμερικανοκεντρική φιλελεύθερη τάξη δεν φαίνεται να έχουν λάβει μεγάλη ανταπόκριση. Αντίθετα, οι παγκόσμιες εξελίξεις που σημάδεψαν το 2021 αποκάλυψαν ότι η έλλειψη παγκόσμιας ηγεσίας έχει γίνει πιο έντονη, τα προβλήματα παγκόσμιας διακυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής, δεν μπορούν να ξεπεραστούν και μια νέα ανταγωνιστική περίοδος έχει προκύψει στην οποία η Κίνα, η Ρωσία και άλλοι αναδυόμενοι ηθοποιοί βρίσκονται σε έναν αδυσώπητο αγώνα να κάνουν χώρο για τον εαυτό τους. Σε αυτό το πλαίσιο, ο συνεχιζόμενος μετασχηματισμός στο διεθνές σύστημα και η επιστροφή του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων αυξάνουν την παγκόσμια αβεβαιότητα και αναγκάζουν πολλά κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, να επανεξετάσουν τις εξωτερικές τους πολιτικές και να αναδιατάξουν τις θέσεις τους στη διεθνή σκηνή.

Μια ανάλυση του καθηγητή Μουράτ Γιεσίλτας, διευθυντή Ερευνών Ασφαλείας στη SETA.

Αν αναλογιστούμε τις κύριες παγκόσμιες γεωπολιτικές τάσεις που έλαβαν χώρα καθ' όλη τη διάρκεια του 2021, βλέπουμε ότι πρώτα απ' όλα, ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων ή αυτό που από πολλούς αποκαλείται «Νέος Ψυχρός Πόλεμος» κυριαρχεί στην παγκόσμια πολιτική και ο αντίκτυπός του θα γίνει περισσότερο αισθητός την επόμενη περίοδο. Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα αμερικανο-κινεζικής αντιπαλότητας στα μέσα Σεπτεμβρίου 2021, η συμφωνία AUKUS έχει αναγνωσθεί ως μια απότομη προσπάθεια να δημιουργηθεί μια αντικινεζική στρατιωτική, πολιτική και οικονομική γεωπολιτική γραμμή στον Ειρηνικό. Από την άλλη πλευρά, ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας είναι μόνο μια διάσταση του συνεχιζόμενου ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων. Η πρόσφατη επεκτατική πολιτική της Ρωσίας και η στρατιωτική της στάση στο πλαίσιο του δόγματος του στενού περιβάλλοντος διασφαλίζουν ότι μια νέα ψυχροπολεμική ένταση μεταξύ Δύσης και Μόσχας είναι μόνιμη. Πιο συγκεκριμένα, αυτή η ένταση που αναδύεται για την Ουκρανία αποτελεί τη δεύτερη διάσταση του παγκόσμιου ανταγωνισμού εξουσίας.

Παρόλες αυτές τις εξελίξεις η Δύση, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ, προσπαθεί να σχεδιάσει στρατηγική για μια πιθανή απάντηση στη Ρωσία αλλά δεν έχει ακόμη καθορίσει μια σαφή στρατηγική. Ενώ το ΝΑΤΟ εξέφρασε ότι ανησυχεί για τις ενέργειες της Ρωσίας και ότι ήταν έτοιμο για διάλογο με τη Ρωσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν ότι δεν θα στείλουν στρατεύματα στην Ουκρανία αλλά θα επιβάλουν βαριές οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία, θα παράσχουν πρόσθετο αμυντικό υλικό στους Ουκρανούς και θα ενισχύσουν τους σύμμαχους του ΝΑΤΟ. Αυτές οι προειδοποιήσεις δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη από τη Ρωσία.

Αν και η κύρια δυναμική που καθορίζει την κύρια διαδρομή της παγκόσμιας πολιτικής είναι ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας, μια νέα διαδικασία έχει ξεκινήσει στη σκιά αυτής της αντιπαλότητας, ειδικά στη Μέση Ανατολή. Η περιοχή υφίσταται σημαντικές αλλαγές που δίνουν ώθηση στις συζητήσεις για πιθανή περιφερειακή αναδιάταξη. Συγκεκριμένα, από τις αρχές του 2021, οι χώρες της περιοχής ξεκίνησαν μια διαδικασία ομαλοποίησης που είχε ως αποτέλεσμα λιγότερη ένταση και μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ τους. Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν είναι ο τομέας έντασης που πηγαίνει παράλληλα με την περιφερειακή ομαλοποίηση και θα αφήσει το στίγμα του στα επόμενα χρόνια, αν όχι το 2021. Η περίπτωση του Ιράν αξίζει πράγματι ιδιαίτερη προσοχή, καθώς η πιθανότητα μεγαλύτερης κρίσης στο τρίγωνο Ιράν-ΗΠΑ-Ισραήλ θα είχε σημαντικό αντίκτυπο στην περιοχή. Είναι γνωστό ότι η Τουρκία προετοιμάζει μια νέα στρατηγική προκειμένου να προετοιμαστεί στο αυξανόμενο παγκόσμιο και περιφερειακό ανταγωνιστικό περιβάλλον το 2022. Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία έχει ήδη αρχίσει να σχεδιάζει πώς θα χρησιμοποιήσει τους πόρους της προκειμένου να εδραιώσει τη στρατηγική της και να αποφύγει πιθανούς κινδύνους που μπορεί να προκύψουν στο άμεσο μέλλον. Επιπλέον, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι υπό την μεταβαλλόμενη γεωπολιτική δυναμική στην περιφερειακή και διεθνή πολιτική, η Τουρκία δεν μπορεί να διατηρήσει τη στρατηγική της σταθερότητα και ανθεκτικότητα δίνοντας προτεραιότητα σε μια συγκεκριμένη ζώνη ασφαλείας. Η κυβέρνηση το γνωρίζει πλήρως αυτό. Η Τουρκία από γεωπολιτική άποψη επηρεάζεται από τις παγκόσμιες και περιφερειακές εξελίξεις σε μακροοικονομικό επίπεδο και «περιορίζεται» από ορισμένα κράτη και μη κρατικούς παράγοντες, είναι σαφές ότι οι απειλές για την ασφάλεια στις κοντινές περιοχές της Τουρκίας είναι αλληλένδετες. Οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει σήμερα η Τουρκία φαίνεται να είναι πολυδιάστατοι, συμπεριλαμβανομένων της Μαύρης Θάλασσας, της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής. Δεν αναμένεται σοβαρή κίνηση σε αυτές τις περιοχές το 2022. Η ομαλοποίηση στη Μέση Ανατολή μπορεί να συνεχιστεί καθ' όλη τη διάρκεια του έτους και νέες θετικές εξελίξεις ενδέχεται να σημειωθούν μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου, Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας. Μια νέα περίοδος έντασης με την Ελλάδα φαίνεται πιθανή. Δεν υπάρχει εξέλιξη που να αλλάζει το παιχνίδι στις σχέσεις με τις ΗΠΑ προς το παρόν αλλά το θέμα της προμήθειας πολεμικών αεροσκαφών F-16 είναι ένα από τα σημαντικότερα τεστ όσον αφορά τις διμερείς σχέσεις. Οι σχέσεις Μόσχας-Άνκαρα θα περάσουν από μια σοβαρή δοκιμασία το 2022. Η Ουκρανία και η Συρία είναι από τα πρώτα θέματα που έρχονται στο μυαλό. Ενώ ο ανταγωνισμός εξουσίας συνεχίζεται να αυξάνεται στο παγκόσμιο σύστημα, δεν είναι δυνατόν η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας να μην επηρεαστεί από αυτόν τον ανταγωνισμό.