Κοινωνιολογία της αλλαγής και Τουρκία

Διανύουμε την εποχή της αλλαγής. Οι διαδικασίες παγκοσμιοποίησης είτε το θέλουμε, είτε όχι,  αλλάζουν τη ζωή μας πολυδιάστατα σε πολλούς τομείς. Παράλληλα με τις διαδικασίες παγκοσμιοποίησης οι κοινωνίες βιώνουν ραγδαία οικονομική ανάπτυξη και προκαλείται αναστάτωση σε πολλά. Στην σημερινή εκπομπή θέλω να σταθώ στην κοινωνιολογική κατάσταση και την μεταλλασσόμενη κοινωνιολογία της Τουρκίας.

Ο Μάσλοου και η ιεραρχία των αναγκών

Ο Αμερικανός ψυχολόγος Αβραάμ Μάσλοου με την θεωρία της «ιεραρχίας αναγκών» αναλύει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Ο Μάσλοου υποστήριζε ότι οι άνθρωποι πρώτα ενεργούν με το ένστικτο να ανταπεξέλθουν πρωτίστως στις βασικές ανάγκες και έπειτα στις υπόλοιπες ανάγκες που θα χαρακτηρίζονταν μετρίου και υψηλού επιπέδου. Παρομοίαζε με πυραμίδα τις ανάγκες που αποτελούσαν κίνητρο για τον άνθρωπο και τις χώριζε σε πέντε κατηγορίες. Στην βάση της πυραμίδας ήταν οι φυσικές ανάγκες. Η ανάγκη για τροφή, νερό και στέγη. Στο δεύτερο επίπεδο ήταν οι ανάγκες ασφαλείας όπως η εργασία, η ιδιοκτησία και η υγεία. Στο τρίτο σκαλί της πυραμίδας ήταν η ανάγκη του ανήκειν, η ανάγκη για αγάπη και αποδοχή και για κοινωνικές συναναστροφές. Στο τέταρτο σκαλοπάτι είναι η ανάγκη για αναγνώριση και σεβασμό. Εδώ περιλαμβάνονται οι προσπάθειες για το κύρος, την αναγνώριση και την ανάδειξη. Η κορυφή της πυραμίδας είναι εκεί που ο άνθρωπος πραγματοποιεί τον εαυτό του. Εδώ βρίσκεται πλέον πολύ μακριά από το επίπεδο των βασικών αναγκών. Οι προσδοκίες και τα κίνητρα των ανθρώπων που διανύουν αυτό το στάδιο είναι να γίνουν πιο δημιουργικοί, πιο ηθικοί, να τηρούν στάση αρχών και να υλοποιούν την δική του διαφορετικότητα ο καθένας.

Σύμφωνα με τον Μάσλοου μετά την αντιμετώπιση μιας ανάγκης, χάνει το νόημα και την αξία του το κίνητρο για την κάλυψη αυτών των αναγκών.

Ραγδαία ανάπτυξη και επιπτώσεις

Η ανάλυση της ιεραρχίας αναγκών που προβλέπει ο Μάσλοου για τα άτομα, μπορεί να προβλεφθεί άνετα και για τις κοινωνίες.

Με τις διαδικασίες παγκοσμιοποίησης ορισμένες κοινωνίες πολύ σύντομα παρουσίασαν πολύ ραγδαία οικονομική πρόοδο. Αυτές είναι η Κίνα, η Βραζιλία, η Ινδία αλλά και η Τουρκία. Η Τουρκία πριν έρθει το κόμμα AK στην εξουσία είχε κατά κεφαλήν εισόδημα 2.000 δολάρια αλλά μετά σε ένα χρονικό διάστημα που θα χαρακτηριζόταν πολύ σύντομο για τις κοινωνίες, ξεπέρασε τα 10 χιλιάδες δολάρια.

Αυτή η ραγδαία οικονομική αλλαγή έχει χωρίς αμφιβολία αντίκτυπο σε όλους τους τομείς όπως οικονομία, πολιτισμό, παιδεία, οικογένεια και πολιτική. Το επίπεδο δίκαιης κατανομής της οικονομικής εξέλιξης είναι ένα ξεχωριστό θέμα.

Ο αντίκτυπος της οικονομικής εξέλιξης

Οικονομικές προτιμήσεις που αλλάζουν: Ο πενταπλασιασμός του πλούτου μιας κοινωνίας σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, αλλάζει αρκετά τις οικονομικές προτιμήσεις των μελών της. Οικογένειες που ήταν μια ζωή άνθρωποι οικονόμοι, θα δυσκολευτούν να καταλάβουν τις συνήθειες κατανάλωσης και δαπανών που κάνουν τα παιδιά τους. Η νέα κατάσταση είναι εμφανώς ορατή στις επιλογές κινητών τηλεφώνων. Οι χρήστες αλλάζουν κινητά τηλέφωνα συχνότερα από τον μέσο όρο σε παγκόσμια κλίμακα.

Οικογενειακές σχέσεις: Η οικονομική ανάπτυξη αλλάζει συνολικά τις σχέσεις μεταξύ συζύγων και μεταξύ γονέων και παιδιών. Παλαιότερα οι οικογένειες είχαν μεγαλύτερη ανάγκη και τα παιδιά ήταν πιο υπάκουα. Με την οικονομική ανάπτυξη πλούτισαν οι οικογένειες και τα μέλη τους έγιναν πιο ελεύθερα και μπορούν να τηρήσουν μια πιο κριτική στάση.

Παιδεία: Όταν το επίπεδο εσόδων ήταν χαμηλότερο, η εκπαίδευση ήταν ένας στόχος για τα άτομα για να προοδεύσουν ενώ στο υψηλό εισόδημα, γίνεται μέσο.

Πολιτισμός-τέχνη-αισθητική: Όσο αυξάνεται το εισόδημα, αυξάνεται και το ενδιαφέρον και ο προβληματισμός για τον πολιτισμό, την τέχνη και την αισθητική καθώς επίσης και οι προσδοκίες.

Πολιτική: Την δεκαετία του ’80 τα κράτη ήταν σχετικά πιο αυταρχικά και οι πολίτες πιο επιεικείς. Παρόλο που τα κράτη είναι πιο δημοκρατικά στις μέρες μας, οι πολίτες είναι πιο επικριτικοί. Με τις διαδικασίες παγκοσμιοποίησης και την οικονομική ανάπτυξη όπως συμβαίνει στις οικογένειες έτσι ακριβώς αλλάζουν και οι σχέσεις ατόμου-κράτους-κοινωνίας. Αυτή η αλλαγή βεβαίως και επηρεάζει στενά την πολιτική και την πολιτική ρητορική. Η νέα κοινωνιολογία φυσικά απαιτεί ένα νέο ύφος. Όπως ισχύει στην ιεραρχία αναγκών του Μάσλοου, το να υπόσχεσαι βασικές ανάγκες σε κοινωνίες οι οποίες έχουν πλουτίσει, δεν θα έχει πολιτικό αντιστάθμισμα. Το αυξανόμενο εισόδημα αλλάζει τις κοινωνικές προσδοκίες για την πολιτική ρητορική. Όταν έχεις εισόδημα 2 χιλιάδων δολαρίων ορισμένες δαπάνες θα θεωρούνταν περιττές αλλά όταν πρόκειται για 10 χιλιάδες δολάρια είναι ανώφελο να μιλάς για βασικές ανάγκες.

Ραγδαία αλλαγή και Πολιτισμός

Στις χώρες όπου συμβαίνει ραγδαία αλλαγή θα λέγαμε ότι το πιο προβληματικό πεδίο είναι το πολιτιστικό. Με την οικονομική ανάπτυξη ή την διεθνή επικοινωνία και την πληροφορική μπορούν να αλλάξουν αρκετά πράγματα πολύ γρήγορα. Αλλά ο πολιτισμός δεν αλλάζει με τις ίδιες ταχύτητες, αλλάζει πολύ πιο αργά. Βλέπουμε αυτή την κατάσταση να αντικατοπτρίζεται στον χώρο της παιδείας, στην πολιτική, στις σχέσεις των δύο φύλων και άλλα. Η θέση στην κοινωνία αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς αλλά επειδή η κοινωνική κουλτούρα δεν αλλάζει με τον ίδιο ρυθμό, βλέπουμε συγκρούσεις στην κουλτούρα.

Παγκόσμια επικοινωνία και πληροφορική

Η μεταλλασσόμενη κοινωνιολογία δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο με την οικονομική ανάπτυξη. Οι τεχνολογικές εξελίξεις αλλάζουν και τις σχέσεις ατόμου-οικογένειας-κράτους-κοινωνίας. Παλαιότερα τα άτομα είχαν κοινωνικές συναναστροφές με συγγενείς, φίλους, συμμαθητές και άμεσες σχέσεις ενώ με την εξελισσόμενη τεχνολογία και ειδικά με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν πλέον σχέσεις σε παγκόσμιο επίπεδο ή εικονικές. Θα λέγαμε ότι το ίδιο μπορεί να ισχύει για τα μέλη μιας κοινωνίας, όπως οι οικογένειες έτσι και τα κράτη ασκούν πιο περιορισμένη επιρροή πάνω στα άτομα.

Στον σχηματισμό της νέας κοινωνιολογίας είναι σπουδαία η επιρροή της παγκόσμιας επικοινωνίας και της πληροφορικής μαζί με την οικονομική ανάπτυξη. Το ουσιαστικό που αναγκάζει τις κοινωνίες, τα κράτη και τις οικογένειες να αλλάζουν είναι που μαθαίνουν από πιο κοντά με τα μέσα ενημέρωσης και πληροφορικής πώς είναι οι σχέσεις ατόμου-κράτους-κοινωνίας και οι οικογενειακές σχέσεις σε άλλες χώρες/οικογένειες.

Ολοκληρώνοντας να πούμε ότι αν η ιστορία έχει σημείο καμπής, είμαστε όλοι μάρτυρες. Τα παιδιά μας είναι οι πρώτες γενιές μιας νέας εποχής και εμείς οι τελευταίες. Από την μια έχουμε την εμπειρία χιλίων ετών του παρελθόντος, την παράδοση και από την άλλη είμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής. Σε ένα τέτοιο κλίμα ραγδαίας αλλαγής βεβαίως και θα προσαρμοστούμε. Όπως είχε πει και ο Μεβλανά:

Όσα είχα να πω για το χθες

Έφυγαν μαζί με το χθες ψυχούλα μου

Τώρα πρέπει να πω καινούργια

Βεβαίως δίχως να απομακρυνθούμε από την παράδοση.

Ο καθηγητής Κουντρέτ Μπουλμπούλ είναι κοσμήτορας της σχολής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Yıldırım Beyazıt στην Άνκαρα.