აქტუალური თემის ანალიზი 16-2024

აქტუალური თემის ანალიზი 16-2024

ოპერაცია „ჭეშმარიტი დაპირება“

ირანის ბოლო თავდასხმამ ისრაელზე, რეგიონი და მსოფლიო დაძაბულობის ცენტრში დააბრუნა. თუმცა, ამ კონფლიქტის მხოლოდ სამხედრო ჩარჩოებში შეფასება არასაკმარისი იქნება. ირანსა და ისრაელს შორის დაძაბულობას აქვს ღრმა და რთული სტრუქტურა, რომელიც აყალიბებს გლობალური ძალაუფლების დინამიკას, რეგიონულ არასტაბილურობასა და საერთაშორისო დიპლომატიას.

ახლა ამ თემაზე გთავაზობთ ანალიტიკურ ცენტრ SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორის, პროფესორ მურათ იეშილთაშის მიერ მომზადებულ მოკლე ანალიტიკურ სტატიას, რომელშიც იგი წერს...

ისრაელის თავდასხმა ირანის საკონსულოზე და შემდგომი პასუხები არის უფრო ფართო სცენის ნაწილი, რომელშიც მონაწილეობენ დიდი სახელმწიფოები და ეს არ არის მხოლოდ ორ სახელმწიფოს შორის პირდაპირი კონფლიქტი. შეერთებული შტატების მხარდაჭერა ისრაელისთვის, ირანთან დაძაბული ურთიერთობები და რუსეთისა და ჩინეთის რეგიონალური პოლიტიკა ცხადყოფს ამ კონფლიქტის მრავალგანზომილებიან ხასიათს.

ირანის მიერ ისრაელის წინააღმდეგ გამოყენებული სამხედრო ტაქტიკა და სტრატეგია რეგიონში, მიზნად ისახავს გააძლიეროს მისი ადგილი და ძალთა ბალანსი. ის ფაქტი, რომ თავდასხმები კოორდინირებული და გათვლილი წესით ხორციელდება, ხაზს უსვამს ირანის არა მხოლოდ როგორც სამხედრო ძალის, არამედ როგორც სტრატეგიული აქტორის მნიშვნელობას.

ოპერაცია „ჭეშმარიტი დაპირება“, რომელიც განხორციელდა ირანის შურისძიების სახით, განიხილებოდა ისრაელის საჰაერო თავდაცვის სისტემების მთავარ გამოწვევად. მიუხედავად იმისა, რომ ისრაელის თავდაცვის სისტემები, როგორიცაა რკინის გუმბათი, უზრუნველყოფს შედარებით წარმატებულ თავდაცვას ირანის სარაკეტო და უპილოტო საჰაერო ხომალდის თავდასხმებისგან, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ისრაელს ყოველთვის ექნება უპირატესობა. ის ფაქტი, რომ თავდასხმა იაფია, ხოლო თავდაცვა ეკონომიკურად ძვირი, ომის მდგრადობა ისრაელისთვის სასიცოცხლო პრობლემად აქცია გრძელვადიან პერსპექტივაში. აქედან გამომდინარე, ირანის შემტევი შესაძლებლობები კვლავაც მუდმივ საფრთხეს უქმნის ისრაელს და მის მოკავშირეებს. მეორე მხრივ, ირანის რევოლუციური გვარდიის არმიის მეთაურის ჰოსეინ სელამის განცხადებამ, როგორც ჩანს, შეცვალა ტრადიციული შაბლონი ისრაელ-ირანის სამხედრო კონფლიქტში. სელამიმ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ირანმა ისრაელის წინააღმდეგ საპასუხო ოპერაციით ახალი განტოლება შექმნა. სელამიმ განაცხადა, რომ განტოლების ფარგლებში, ამიერიდან ისრაელის თავდასხმებს ირანის ინტერესებზე, აქტივებზე, პერსონალსა და მოქალაქეებზე უშუალოდ უპასუხებენ თავიანთ ტერიტორიიდან.

ისრაელის რეაქცია აჩვენებს, რომ საერთაშორისო ასპარეზზე მარტო მოქმედება არ შეუძლია. შეერთებული შტატების ყოფნა და მხარდაჭერა რეგიონში გადამწყვეტ როლს თამაშობს ისრაელის გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში. ეს ვითარება ასევე ცხადყოფს ისრაელის დამოკიდებულებას საერთაშორისო დიპლომატიაზე, მისი რეგიონული უსაფრთხოების პოლიტიკის ფორმირებისას. ამ კონფლიქტმა ასევე გამოიწვია სხვადასხვა პოლიტიკური დინამიკა ისრაელში. ნეთანიაჰუს მთავრობის უსაფრთხოების პოლიტიკა კრიტიკას განიცდიდა როგორც ქვეყანაში, ისე მის ფარგლებს გარეთ და დადასტურდა, რომ შორს არის მდგრადობისგან. ისრაელის საზოგადოებრივი აზრი გაყოფილია იმაზე, თუ როგორ უმკლავდება მთავრობა ამ კრიზისს; მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი ფიქრობს, რომ ირანზე უფრო მკაცრი პასუხია საჭირო, სხვები მიუთითებენ შესაძლო სრულმასშტაბიანი ომის რისკებზე.

ირანისთვის ეს კონფლიქტი უნდა განიხილებოდეს არა მხოლოდ როგორც ძალის ჩვენება, არამედ როგორც სტრატეგიული გათვლა. ამ თავდასხმებით ირანმა არა მხოლოდ ისრაელს, არამედ მის მოკავშირეებსაც გაუგზავნა გზავნილი, რეგიონში. აშკარად ცხადი ხდება, რომ ირანი მიზნად ისახავს დაიცვას თავისი ეროვნული უსაფრთხოების ინტერესები და გააძლიეროს თავისი რეგიონული შეკავება. ირანის მიერ განხორციელებული თავდასხმები, განსაკუთრებით ისრაელის სამხედრო და სამოქალაქო ინფრასტრუქტურის წინააღმდეგ, შეიძლება ჩაითვალოს ირანის სამხედრო შესაძლებლობებისა და მონდომების ინდიკატორად. ამ ქმედებებით ირანი მიზნად ისახავს გაზარდოს თავისი შემაკავებელი ეფექტი რეგიონულ და გლობალურ აქტორებზე და ამავდროულად გააძლიეროს თავისი პოზიციები შიდა პოლიტიკაში. იმის გამო, რომ ირანის მთავრობა ეძებს მხარდაჭერას როგორც შიდა საზოგადოებაში, ისე რეგიონულ დონეზე თავისი ეროვნული ღირსებისა და დამოუკიდებლობის დაცვის დისკურსით.

ირანსა და ისრაელს შორის ეს უკანასკნელი კონფლიქტი ასევე აისახება ისრაელის ურთიერთობებზე არაბულ სამყაროსთან. მიუხედავად იმისა, რომ ისრაელი პასუხობს ირანის თავდასხმებს, ის გრძნობს საჭიროებას შეინარჩუნოს თავისი ალიანსები არაბულ ქვეყნებთან. ეს გახდა კრიტიკული დამაბალანსებელი აქტი ისრაელისთვის რეგიონში გრძელვადიანი სტრატეგიული მიზნებისა და ალიანსების თვალსაზრისით.

ამ კონფლიქტის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი განზომილებაა ირანის შიდა პოლიტიკა და საზოგადოებრივი აზრი. ირანის მთავრობა იყენებს საგარეო პოლიტიკას და სამხედრო მოქმედებებს ეროვნული პატივისა და უსაფრთხოების აღქმის გასაძლიერებლად. ეს აძლიერებს მის პოზიციებს საშინაო პოლიტიკაში და აგზავნის შეკავებისა და სუვერენიტეტის გზავნილებს საერთაშორისო ასპარეზზე.

საბოლოო ჯამში, ირან-ისრაელის კონფლიქტი გაცილებით მეტია, ვიდრე ზედაპირული სამხედრო მოქმედებები. ეს სიტუაცია კვლავაც დარჩება დინამიურ და მრავალგანზომილებიან კონფლიქტად, რომელიც ღრმად აისახება ურთიერთობებზე, დიპლომატიასა და უსაფრთხოების პოლიტიკაზე რეგიონულ და გლობალურ ძალებს შორის. საერთაშორისო საზოგადოებამ უნდა აიღოს მეტი პასუხისმგებლობა და განავითაროს შედეგზე ორიენტირებული მიდგომები, იმის გათვალისწინებით, რომ ასეთი კონფლიქტები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს არა მხოლოდ რეგიონულ, არამედ გლობალურ მშვიდობასა და უსაფრთხოებაზე. ირანსა და ისრაელს შორის ეს მიმდინარე კონფლიქტი აერთიანებს სხვა რეგიონალურ აქტორებსა და მთავარ ძალებს, რათა შექმნან ახალი ალიანსები საერთო და გაყოფილი ინტერესების გარშემო. ამ ალიანსებს შეუძლიათ გადამწყვეტად განსაზღვრონ კონფლიქტის მიმდინარეობა და მისი შედეგები საერთაშორისო პოლიტიკაში.