تبصره ای برآجندای امروز تورکیه جهان- دورنمای سیاست خارجی تورکیه در سال 2024

اگر حوادث 7 اکتوبر و پیامدهای آن کنار گذاشته شود، می‌توان سال 2023 را از نظر سیاست خارجی تورکیه سالی نسبتا آرام تعریف کرد. روند عادی‌سازی که از زمان انتخابات سرتاسری در ماه می ادامه یافت، نقش مهمی در تعیین سیر کلی سیاست خارجی ایفا کرد. با وجود مسائل حل نشده، به حداقل رساندن درگیری‌های پتانسیل واولویت دادن به منافع مشترک، دستورکاراصلی سیاست خارجی بود. دردوره پس ازانتخابات، رجب طیب اردوغان رئیس جمهورتورکیه، یک سیاست خارجی منطقوی که روابط با کشورهای حوزه خلیج را درمرکزتوجه خود قرارداده واقتصاد را به شکل نقطه تمرکز درآورد، ترجیح داد. مذاکرات درسطح وزیران با رژیم اسد برای کاهش خطرات امنیتی ناشی ازسوریه آغازوگام‌های مهمی درعادی‌سازی روابط با اسرائیل ومصربرداشته شد. حمایت قوی اردوغان ازآذربایجان در آزادسازی قره‌باغ، موقعیت تورکیه را به صفت یک بازیگرجیوپولیتیک درسال 2023 تقویت کرد.

 اردوغان همچنین برای ترمیم روابط تورکیه باغرب تلاش کرد، هدفش ترسیم مسیرجدیدی درروابط تورکیه وآمریکا بوده وموضع متعادلی درقبال درگیری اوکراین اتخاذ کرد. سال 2023 با نشست بسیار مهم تورکیه و یونان که گام مهم دیگری در سیاست خارجی را رقم زد، به پایان رسید.

روابط تورکیه وآمریکابه دلیل برخی مسائل حل نشده درحال آماده شدن برای اشغال آجندای سال 2024 است. درراس این مسائل، حمایت مستمرآمریکاازگروه تروریستی ی‌پ‌‌گ شاخه سازمان تروریستی وتجزیه‌طلب پ‌ک‌‌ک در سوریه است. علی‌الخصوص، انتظارنمیرود تغییرمهمی دراستراتژی آمریکا در سوریه  شکل بگیرد، این نیزنشان میدهد که حمایت از ی‌پ‌‌گ در شمال شرق سوریه ادامه خواهد یافت. تا زمانی که ی‌پ‌‌گ توانایی‌های نظامی وشبکه‌های بین‌المللی خود را تقویت کند، این حمایت مستمر چالش فزاینده‌ای برای تورکیه ایجاد می‌کند. اقدامات اخیر، مانند اجرای قانون اساسی به اصطلاح جدید که منطقه را مجددا به عنوان دولت دموکراتیک شمال سوریه نام‌گذاری میکند، برفوریت اقدام تورکیه تأکید میکند. عدم رسیدگی به موضوع ی‌پ‌‌گ درسال 2024 ممکن است برای تورکیه، به یک مشکل استراتژیک گسترده‌ترتبدیل شود. علاوه بر این، جنبه‌های دیگر روابط تورکیه و آمریکا نیز نشان می‌دهد که سال آینده پرتحرک سپری خواهد شد. تحولات مثبت درفروش اف-16 و تصمیم مثبت مجلس ملی کبیرتورکیه در موردعضویت سویدن درناتوممکن است برابعاد نظامی ودفاعی روابط تورکیه وآمریکا تأثیربگذارد.واما، پویش‌هایی مانند جنگ غزه اسرائیل وموضع تورکیه دراین زمینه ممکن است برروابط تورکیه وآمریکا تأثیرمنفی بگذارد. احتمال توافق اسرائیل وتورکیه در آینده نزدیک کم به نظر رسیده و این میتواند صفت یک عنصر منفی در روابط تورکیه و آمریکا منعکس شود.

ازنظرروابط تورکیه واروپا، انتظارمیرودکه سال 2024 فضای به دست آمده درسال 2023 راادامه دهد. عدم مشاهده تحرک دربعد اتحادیه اروپا امکان‌پذیراست، اما فضای پس ازانتخابات احتمالا ادامه خواهد داشت. درگیری‌های اوکراین تأثیرقابل‌توجهی برروابط تورکیه واروپا داشته وبا توجه به ابهامات موجود درروند درگیری، ازتورکیه یک شیوه ای استراتژیک میطلبد. در حالی که نگرانی‌های امنیتی، به ویژه مهاجرت، دلایل همکاری را تقویت میکند، وابستگی متقابل اقتصادی نشان میدهد که روابط تورکیه و اروپا در سال 2024 پایدارخواهد بود. آشتی تورکیه ویونان وافزایش همکاری درزمینه انرژی مدیترانه شرقی احتمالاً تأثیرمثبتی برروابط تورکیه واروپاخواهدداشت. ولی افزایش ایدئولوژی‌های راست افراطی دراروپا میتواند برسیاست‌های ملی وخارجی تأثیر گذاشته و به احساسات ضدتورکیه در اتحادیه اروپا منجرشود. برای همین، تحولات در این زمینه، به تجدید نظر دقیق نیاز دارد.

جنگ اوکراین که همچنان ادامه دارد، در سال 2024 نیز بعنوان یکی از مهمترین مسائل بین‌المللی ادامه یافته و تورکیه را به دلیل نزدیکی و منافع‌اش به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. مهمترین سوال، حول محور این که آیا آمریکا و کشورهای اروپایی به کمک نظامی به اوکراین ادامه خواهند داد یا خیر؟ دور می‌زند. در حالی که ادامه این کمک‌ها ظرفیت اوکراین را برای ادامه درگیری تضمین می‌کند، قطع کمک‌ها می‌تواند مسیر جنگ را تغییر داده و به طور بالقوه به نفع روسیه باشد. در نتیجه، سیاست خارجی تورکیه تحت تأثیر پیامدهای احتمالی درگیری در اوکراین قرار خواهد گرفت. آخرین اظهارات رجب طیب اردوغان رئیس جمهور تورکیه در سفرش به مجارستان و احتمال برگزاری نشست جدید اردوغان وولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، براهمیت موضوعاتی مانند توافق کریدورجبوبات وغله جات تاکید میکند. با توجه به روابط چندین جانبه تورکیه با روسیه درسوریه، قفقازجنوبی، لیبیا و زمینه‌های انرژی، روابط تورکیه و روسیه در سال 2024 نقطه تمرکز مهمی خواهد بود.

عادی سازی مناسبات باخاورمیانه همچنان یکی ازعناصرمهم سیاست خارجی تورکیه خواهد بود. اما اصطلاح "عادی سازی" بین تورکیه و کشورهای خلیج ممکن است دیده شود که نشان دهنده یک اجماع جدیددراین جبهه است. ممکن است یک اجماع منطقوی جدید پدید آیدکه تورکیه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی وقطررابه ویژه درهمکاری‌های دفاعی متحد می‌کند و به طور بالقوه به یک اتحاد استراتژیک تبدیل می‌شود. با وجود این، شکست در حل مسئله غزه ممکن است فضای بی‌ثباتی گسترده‌تری در خاورمیانه ایجاد کند که تورکیه و کل منطقه را در سال 2024 تحت تأثیر قرار خواهد داد. در نتیجه، کشورها از جمله تورکیه ممکن است تلاش‌های خود را در قبال غزه افزایش دهند.

آسیای میانه در سال 2024، بعد مهم دیگری برای تورکیه به ویژه در زمینه روابط در چهارچوب سازمان کشورهای ترک دارد. انتظار می‌رود این مشارکت که در ابتدا بر همکاری‌های اقتصادی متمرکز بود، به یک ابتکار سیاسی استراتژیک‌تر تبدیل شده و تورکیه را به سمت اتخاذ سیاست خارجی سوق دهد که موقعیت خود را در معادلات آسیای مرکزی تضمین کند.به طور کلی، محیط استراتژیک تورکیه با پویایی و تنوع مشخص خواهد شد، که در نهایت منجر به ایجاد یک فضای منطقوی محدودکننده می‌شود که برای جهت‌گیری جدید منطقوی و بین‌المللی تورکیه سختی‌هایی ایجاد می‌کند.

 نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تورکیه