حملات اسرائیل و تلاش های دیپلماتیک تورکیه

با پایان یافتن هجدهمین روز حمله اسرائیل به غزه، بحران در بعد انسانی جنگ در حال عمیق‌تر شدن است. حمایت آشکار ایالات متحده امریکا و بخش قابل توجهی از دیگر کشورهای غربی از اسرائیل، وضعیت استثنایی نامحدودی را در برابر اقدامات اسرائیل ایجاد کرده است. اسرائیل که روش مجازات دسته جمعی را به عنوان یک ستراتژی جنگی در پیش می‌گیرد و ایالات متحده امریکا که از آن حمایت نامحدودی می‌کند، در آستانه فرو بردن ثبات منطقه‌ای و امنیت جهانی در یک بحران تاریخی جدید هستند. در خاورمیانه فضای سیاسی به تدریج در حال تغییر است. کشورهای منطقه هنوز نتوانسته‌اند قدمی برای توقف جنگ بردارند. بسیاری از کشورها نتوانسته‌اند موضعی اتخاذ کنند تا از سطح بلاغی به سطح عملی بروند. از سوی دیگر، تورکیه دیپلماسی منطقه‌ای متعادلی را علیه تجاوزات اسرائیل در غزه انجام می‌دهد. از این نقطه نظر، انقره یکی از فعال‌ترین کشورها در توقف جنگ و جلوگیری از گسترش بحران است. تورکیه بر اساس مبنای واقع بینانه از سیاستی پیروی می‌کند که استفاده فعال از گفتگوی منطقه‌ای و رویکرد انسانی را در اولویت قرار می‌دهد.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهورتورکیه در اولین واکنش خود در 7 اکتبر از طرفین دعوت کرد تا با اعتدال عمل کرده و از اقدام تکانشی خودداری کنند. پس از آن، ایشان حملات اسرائیل به غزه را مورد انتقاد قرار داد و استدلال کرد که راه حل تنها با ایجاد یک کشور فلسطین در مرزهای سال 1967 که با پایتخت بیت المقدس شرقی و تضمین تمامیت ارضی آن امکان پذیر است. رئیس جمهور اردوغان بخش قابل توجهی از وقت خود را به دیدار با رهبران کشورهای دیگر اختصاص داده است. در این زمینه، دیپلماسی تلفنی گسترده ‌ای را با 18 رئیس دولت انجام داده است. وی در هر جلسه تاکید می ‌کند که اولویت ایشان اعلام آتش‌بس و ایجاد دهلیز بشردوستانه بوده و اسرائیل باید مطابق با قوانین بین‌المللی عمل نماید.

خاقان فیدان وزیر امور خارجه تورکیه نیز فعالیت های دیپلماتیک زیادی انجام می‌دهد. هدف فیدان این است که با استفاده مؤثر از دیپلماسی منطقه‌ای، کارزار جنگی اسرائیل را در اسرع وقت متوقف کند. در این زمینه، تورکیه تلاش‌های شدیدی برای محدود کردن تجاوزات اسرائیل و یافتن راه حل واقع بینانه از طریق تضمین آتش‌بس واقعی از راه دیپلماسی جدی با مصر، لبنان، عربستان سعودی، اردن، امارات، قطر، پاکستان و ایران انجام می دهد. بارزترین موضوع که فیدان در جلسات بر آن تاکید نمود این است که از زبانی واقع بینانه و روشن برای حل مسئله فلسطین باید استفاده کرد. فیدان با تأکید بر اینکه اسرائیل نمی‌تواند کاملاً امن باشد مگر اینکه مسئله فلسطین حل شود، توجه را به موضع اشغالگرانه اسرائیل جلب می کند. به همین دلیل، او می‌گوید که تشکیل یک کشور فلسطینی به مرزهای 1967 با تضمین تمامیت ارضی و با پایتخت بیت‌المقدس شرقی، فوری‌ترین موضوع منطقه است. این همان موضع دولتی است که تورکیه در مناقشه فلسطین و اسرائیل اتخاذ کرده و رویکردی است که حقوق بین‌المللی به عنوان راه حل مطرح کرده است.

 فعالیت‌های میانجی‌گری تورکیه بخش مهمی از دیپلماسی را تشکیل می‌دهد. هدف اول آزادی شهروندان اسرائیل و دیگر کشور ها که توسط حماس گروگان گرفته شده‌اند و این خود زمینه‌ای قوی برای مذاکرات را فراهم میسازد. کانال‌های مذاکره تورکیه با حماس و تجربیات گذشته‌اش اجازه می‌دهد که در این زمینه نقش تسهیل کننده‌ای ایفا کند. موضوع دیگری که فیدان نیز به آن اشاره کرد، احتمال ایفای نقش ضامن تورکیه است.

 نکته دیگر این است که بحران مذکور تهدیدی برای پایان عادی سازی منطقه تشکیل داده و ممکن است باعث بروز یک بحران امنیتی منطقه‌ای جدید شود. حمایت آشکار سیاسی و نظامی امریکا از اسرائیل و بسیج قدرت نظامی خود در منطقه به منظور بازدارنده گی نظامی کشورهای منطقه، خطر محدود نشدن جنگ علیه غزه را افزایش داده و امکان دخالت سایر بازیگران را تقویت می ‌کند. چنین احتمالی به معنای یک بحران جدید امنیتی منطقه ای برای تورکیه است. از این رو برای تورکیه برقراری آتش‌بس و توقف حملات اسرائیل گامی تلقی می‌شود که از بی‌ثباتی فضای امنیتی منطقه در سطح وسیع‌تری جلوگیری می ‌کند.

 نکته آخر این است که احتمال اینکه حملات اسرائیل به غزه به روند عادی سازی تورکیه و اسرائیل پایان دهد که قبل از جنگ آغاز گردیده بود. اگرچه رئیس جمهور اردوغان در این مورد از زبان متعادلی استفاده می کند و اولویت تورکیه پایان دادن به بحران است، اما با عمیق تر شدن بحران و افزایش خشونت اسرائیل، این احتمال وجود دارد که عادی سازی مجدداً متوقف شود. بنابراین، عادی سازی بین تورکیه و اسرائیل در حال گذراندن یک آزمون واقع بینانه است. در این مرحله، ممکن است نیاز باشد که اساس عادی سازی مجددا مورد سوال قرار گیرد. امر مهم این است که بعد از 7 اکتبر چگونه فضای منطقه‌ای پدید خواهد آمد. صرف نظر از این، صحبت درباره آینده روابط تورکیه و اسرائیل بسیار مهم است.