عضویت تورکیه درناتو، داشتن موقعیت نامزدی اتحادیه اروپا ومشاهده این سازمان به صفت یک ساختار اقتصادی درمقابل غرب، جای گرفتن تورکیه دراین سازمان را بحث برانگیزمی‌کند. ازسوی دیگر اظهارات رئیس جمهوراردوغان مبنی براینکه تورکیه تصمیم دارد به عضویت این سازمان درآید نیز اهمیت این مباحثات را بیشتر افزایش میدهد. بنابراین، آیا تورکیه حقیقتا سازمان همکاری شانگهای را به صفت یک "جایگزین" در مقابل غرب مشاهده می‌کند؟ دادن پاسخ بله به این سوال بسیار دشوار است.

دربرنامه تبصره ای برآجندای روزاین هفته ای مان مطلبی داریم دراینمورد بقلم پروفیسوردکتورمراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تورکیه ستا که تقدیم شما عزیزان مینماییم:

حضور رجب طیب اردوغان رئیس جمهور تورکیه در نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که هفته گذشته درشهرسمرقند اوزبیکستان برگزارشد، بحث جدیدی درسیاست خارجی تورکیه ایجادکرد. برگزاری اولین نشست رودرورپس ازهمه‌گیری کووید-19، به ویژه پس ازمداخله روسیه در اوکراین وشرکت تورکیه دراین نشست برای اولین باردرسطح رئیس جمهورازبسیاری جهات حائز اهمیت است. عضویت تورکیه در ناتو، داشتن موقعیت نامزدی اتحادیه اروپا و مشاهده این سازمان به صفت یک ساختار اقتصادی در مقابل غرب، جای گرفتن تورکیه در این سازمان را بحث برانگیز می‌کند. از سوی دیگر اظهارات رئیس جمهور اردوغان مبنی بر اینکه تورکیه تصمیم د دارد به عضویت این سازمان درآید نیزاهمیت این مباحثات را بیشتراز پیش افزایش داد. بنابراین، آیا واقعا تورکیه سازمان همکاری شانگهای را به صفت "جایگزین" غرب مشاهده می‌کند؟ دادن پاسخ بله به این سوال بسیار دشوار است.

کاملا روشن است که تورکیه جهت عضویت درسازمان همکاری شانگهای دلایل زیادی دارد. یکی از اولین نکاتی که باید برآن تاکید شود این است که این خواسته چیزجدیدی نبوده است. ابتکاردوباره آسیا که در سال 2019 توسط تورکیه اعلام شد، به صفت بخشی ازجستجوی جدید درسیاست خارجی تورکیه تلقی می‌شود. دوزمینه مهم برای این ابتکاروجود دارد. زمینه اول توسعه روابط دوجانبه با کشورهای منطقه با تمایل تورکیه به آسیا است. دراین چهارچوب، تورکیه میخواهد با نزدیکتر کردن روابط اقتصادی خود با منطقه، حجم تجارت فعلی با کشورهای منطقه را افزایش دهد. تصور براینست که این وضعیت باعث افزایش صادرات تورکیه و تثبیت رشد اقتصادی این کشورمیشود. زمینه دوم، مشارکت فعال تورکیه در سازمان‌های منطقوی است. تبدیل سازمان دول تورک به یک سازمان رسمی بین دولت‌ها با برداشتن گامی درجهت نهادینه‌سازی، بایدبه صفت بخشی ازابتکاردوباره تمایل آسیای تورکیه تلقی شود. سازمان همکاری شانگهای نیز باید در این زمینه مورد بررسی قرار گیرد. زیرا موقعیت جیوپولیتیکی تورکیه در "کریدور وسطی" در چهارچوب پروژه "یک کمربند یک جاده" که چین مدت‌هاست آن را اجرا کرده است، نقش تورکیه را در سازمان همکاری شانگهای مهم‌تر می‌کند.

نکته دیگری که در تمایل تورکیه به مشارکت در سازمان همکاری شانگهای باید مورد تاکید قرار گیرد این است که فضای امنیتی تورکیه در سال‌های اخیر دستخوش تحولی پرشمول شده است. افزایش تنش بین تورکیه و یونان، حمایت آمریکا واروپا ازیونان، لغو تحریم تسلیحاتی علیه بخش روم‌نشین قبرس توسط آمریکا و پایگاه‌های نظامی آمریکا در یونان نگرانی تورکیه را افزایش میدهد. ازسوی دیگر، رابطه آمریکا با سازمان تروریستی و تجزیه‌طلب پ‌ک‌ک/ی‌پ‌گ درسوریه و همچنان وضعیت کلی سوریه، اهمیت مرزهای جنوبی تورکیه را برای امنیت ملی کشوربیشترمی‌کند. در این مرحله عدم موفقیت در جلب حمایت غرب نیز تورکیه را به تفکر واداشته است. جنگ جاری در اوکراین برای امنیت بحیره ای سیاه تورکیه نیز بسیار مهم است. با توجه به تنش و خطر جنگ بین آذربایجان وارمنستان، فضای امنیتی تورکیه کاملا فعال شده است. زمانی که عراق و مدیترانه شرقی به این مناطق متشنج اضافه شود، برقراری روابط خوب با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای برای تورکیه بسیار مهم می‌شود. البته عضویت دراین سازمان مبنایی برای حل مستقیم مشکلات امنیت ملی تورکیه نیست. بااین حال، حفظ تعادل درسیاست بین‌المللی، درمواجهه با احتمال بدترشدن روابط باغرب برای تورکیه بسیار مهم است.

موضوع دیگری که باید در اظهارات تورکیه در باره سازمان همکاری شانگهای مورد توجه قرار گیرد، دیدگاه تورکیه پیرامون ایجاد تحول در نظام بین‌المللی است. این دیدگاه که به‌ویژه با همه‌گیری جهانی آشکارترشده است، اندیشه انتقال قدرت از غرب به آسیا در سیستم بین‌المللی را بهمراه آورده است. تورکیه نیزمی‌خواهد بنام آمادگی هرچه بیشتر برای روند انتقال قدرت، در جئوپولیتیک آسیا ایفای نقش کند. تورکیه میتواند هم با مسائل فعلی سیاست خارجی مربوط به خودوهم با اهمیت جئوپولیتیکی فزاینده‌اش، یک قدرت بانفوذ در قاره آسیا باشد. سازمان همکاری شانگهای نیز به صفت یک پلاتفورم مهم برای نشان دادن این نفوذ مشاهده می‌شود.

هر سه نکته مهم ذکر شده، حاکی از آن است که تورکیه سازمان همکاری شانگهای را جایگزینی برای روابط خود با غرب ندانسته، بلکه بعنوان متمم روابط خود با غرب ارزیابی میکند. از سوی دیگر، تمایل به عضویت در سازمان همکاری شانگهای به معنای گسترش مقیاس سیاست خارجی تورکیه است. علاوه براین، سازمان همکاری شانگهای نه یک سازمان سیاسی-اقتصادی مانند اتحادیه اروپا است ونه یک سازمان دفاعی مانند ناتو. برای همین، این دیدگاه که تورکیه بوسیله سازمان همکاری شانگهای محور خود را با دورکردن ازغرب، تغییر داده است، صحیح نیست.

نویسنده: پروفیسور دکتورمراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تورکیه