Zəlzələ fəlakəti və xarici siyasət

Türkiyedə baş verən iki böyük zəlzələ diplomatiyanı da hərəkətləndirdi. 88 ölkə birbaşa yardım etdikdə, 11 302 xarici personal axtarış-xilasetmə fəaliyyətlərində iştirak etdi. Yenə dəstək məqsədilə NATO baş katibi, Yunanıstan, İsrail və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin səfərindən sonra ABŞ dövlət katibi Blinken də keçən günlərdə Türkiyedə səfərdə oldu. Almaniyanın daxili və xarici işlər nazirləri də zəlzələ bölgəsinə gəldi.

Ölkə daxilində böyük milli həmrəyliyi göstərən Türkiyeyə güclü beynəlxalq yardımın gəlişi və ziyarətlərdəki müsbət atmosfer "zəlzələ diplomatiyasını" ön plana çıxardı. Xüsusilə Yunanıstanın xarici işlər naziri Dendiasın səfəri zamanı və sonra Brüsseldə Türkiyeyə dəstək ifadəsi Türkiye-Yunanıstan münasibətlərində 1999-cu ildə baş verən Mərmərə zəlzələsindən sonra yumşalma prosesini xatırlatdı. ABŞ, Aİ və Yunanıstan ilə münasibətlərdə zəlzələ diplomatiyası ilə yeni dövrün başlanmasının vacibliyini irəli sürənlər də oldu.

Əlbəttə ki, fəlakətlər qarşısında həmrəylik insan olmağın ümumi nöqtəsidir. "Covid-19" pandemiyasının ilk günlərində dünyanın aparıcı qüvvələri bu imtahanda uğurlu ola bilmədi. Zəlzələ səbəbiylə gələn yardımlar bir qədər də olsa Türkiyenin  acılarına məlhəm oldu.

İki zəlzələnin dəhşətli dağıdıcı nəticələri göz qabağındadır. Ancaq bu, Türkiyeyə kömək göstərilməsində yeganə səbəb deyil. Türkiye ümumi milli məhsulla müqayisədə humanitar yardımda birinci yerdə olan bir ölkədir. Prezident Ərdoğan beynəlxalq sistemdəki ədalətsizlikləri BMT daxil hər platformada gündəmə gətirən liderlərdən biridir. Digər tərəfdən Türkiye koronavirus pandemiyası zamanı səhiyyə avadanlıqlarının köməkliyində təsirli bir mövqe tutdu. Ukrayna müharibəsində vasitəçilik rolu ilə taxıl dəhlizi və əsir mübadiləsi ilə uğur qazandı.

Türkiye dünyanın hər hansı yerində baş verən fəlakətlərə kömək edən aparıcı ölkələrdən biridir. Bu səbəbdən Türkiye Qərb müttəfiqlərindən, qonşularından, İslam və Türk dünyasından, Afrika daxil hər yerdən yardım gördü. Türkiye dostluq göstərdi, dostluq gördü.

Zəlzələ diplomatiyasından gərginlikləri azaltmaq və ikitərəfli münasibətləri inkişaf etdirmək üçün istifadə etməyin vacibliyi aydındır. Ermənistan, İsrail və Yunanıstan ilə münasibətlərdə müsbət havadan konkret nəticələrin əldə olunması üçün cəhd edilməlidir. Bununla yanaşı gərginlikləri həll etmək üçün qarşılıqlı iradə ilə diplomatiyaya sürət qazandırılmalıdır. Məlum olmalıdır ki, fəlakət həmrəyliyi bir müddət davam edəcək, amma bu, bir anda əsas olan milli maraq münaqişələrini həll edə bilməz. Əksinə, sabit danışıqlar prosesi tələb olunur. Adı çəkilən üç ölkə ilə də normallaşma prosesinin uğurla aparılmasında qarşılıqlı təsirli amillər var.

Türkiye Azərbaycan və Ermənistan arasındakı sülh prosesini heç vaxt bir kənarda qoymaz. İsrail ilə normallaşmada qanunsuz məskunlaşma və Qüds məsələsi Türkiyenin gündəm maddəsidir. Yunanıstanın adaları silahlandırması və 12 mil iddiası gərginlik məsələsidir. Zəlzələ diplomatiyasının bu məsələlərin həllində rəhbərlik etməsi və mümkün olsa həllində müsbət təsir göstərməsi üçün cəhd göstərilməlidir.

Stoltenberq səfəri zamanı İsveç və Finlandiyanın üzvlüyünün qəbulu məsələsindən yan keçmədi. Blinkenin Ankaraya səfəri müsbət oldu. Dedi ki, Türkiye və Suriyaya yardım 185 milyon dollara qədər artırıldı və BMT baş katibinin 1 milyard dollarlıq yardım tələbinin olduğunu söylədi. Həmçinin bir xeyli müttəfiqliqdən, qlobal miqyasda birgə işləməkdən və eyni dəyərlərin bölüşülməsindən danışdı. Ancaq F-16-qırıcıları mövzusunda hələ də həll yolu yoxdur. Vaşinqtonun YPG-yə dəstəyi və DEAŞ-la bağlı söhbətləri davam edir. İsveç və Finlandiya mövzusundakı israr davam edir. Bunların hamısı da xarici siyasətin həqiqətləri arasındadır.

Zəlzələdən sonra qarşılıqlı qavrayışların dəyişməsi müsbətdir, lakin bu konkret addımlarla gücləndirilməlidir.