Geosiyasi narahatlıq

Koronavirus epidemiyası olmayacağı təqdirdə 2020-ci ildə ən çox danışılan geosiyasi məsələlər; 19 ildən sonra ABŞ-ın Əfqanıstanda Talibanla masada oturması və İngiltərənin Aİ-dən ayrılması ola bilərdi. İnsanın bu iki hadisəyə necə baxmasından asılı olmayaraq, çox vacib hadisəler baş verib. Bununla birlikdə, korona epidemiyası 2020-ci il ərzində beynəlxalq siyasətə dərindən təsir edən nəticələr ortaya çıxardı və bütün zamanların ən pis ili elan edilməsinin səbəbi oldu. 

Epidemiyanın bu səviyyədə əhəmiyyətli olmasının səbəbi qlobal sistemi dərindən sarsıdacaq bir sıra inkişafların olmasıdır. Epidemiyanın ilk mərhələsində korona virusunun qlobal siyasətə dərin təsir göstərəcəyinə dair şərhlər üstünlük təşkil etdi. Daha sonra bu istiqamətdəki izahlar daha qeyri-müəyyən görünməyə başladı. Hazırda dəyişikliyin izahı yerini qlobal narahatlığa buraxdı. Bu narahatlıq vəziyyətinin üç fərqli xüsusiyyəti var: risk, qeyri-müəyyənlik və gələcəyə dair qeyri-müəyyənlik.
Bu yeni qlobal narahatlıq vəziyyətinin üç xüsusiyyəti, "geosiyasi narahatlıq" adlı yeni bir vəziyyətin ortaya çıxmasına səbəb olmuşdur. Qayğı ümumi bir narahatlığın qarşılığıdır. Riskin, qeyri-müəyyənliyin səbəb olduğu bir təşvişdir bu. Bu vəziyyəti formalaşdıran ilk narahatlıq forması isə qlobal sistemin gələcəyi ilə əlaqədardır. Qlobal sistemin gələcəyi üçün ən böyük narahatlıq Qərbdən yüksəlir. Qərbin strateji üstünlüyünün sona çatağını, ancaq yerinə gələcək strateji üstünlüyün xeyli qeyri-müəyyən olması Qərbdəki narahatlığı gedərək dərinləşdirir. 
Koronadan əvvəlki dövrdə həm Qərbin özündə, həm də dünya səviyyəsində "Qərbsizlik" olaraq xarakterizə edilən bu narahatlıq korona ilə birlikdə daha da dərinləşmiş görünür. Qərbin strateji üstünlüyünü bərpa etmək istəyi kimi özünü göstərən "Amerika geri qayıdır" yanaşması və Avropanın "strateji muxtariyyət" axtarışı bu cür narahatlıqdan qurtulma axtarışına uyğundur.
Qlobal sistemin gələcəyi ilə bağlı narahatlığı dərinləşdirən başqa bir mövzu isə, Qərbdən sonrakı nizamı qurmaq üçün ən güclü namizəd kimi göstərilən Çin kimi güclü ölkələrin maddi güc elementlərindən savayı qlobal bir istiqamət müəyyən edə bilməməsidir. Qlobal iqlim dəyişikliyindən ümumi qlobal problemlərə istiqamətli Çinin "yanaşmaları" mövzusunda böyük suallar və şübhələr var. Qərbdən sonrakı dünyaya hazırlaşmaq barədə daha əsnək olan orta və yuxarı güc kateqoriyasına özünü yerləşdirən ölkələrin status-kvonu yerindən edən təşəbbüsləri də Qərb mərkəzli geosiyasi narahatlığı daha da dərinləşdirdi.
Bu geosiyasi narahatlığı daha da dərinləşdirən başqa bir cəhət də risk müxtəlifliyidir. Korona epidemiyasının da göstərdiyi kimi, qlobal sağlamlıq sahəsindəki risk terrorun səbəb olduğu riskdən daha çoxdur. Terror qlobal bir fenomendir, ancaq mümkün olan başqa bir qlobal epidemiyanın səbəb olduğu tektonik bir fəallığa sahib deyil. Bu qeyri-müəyyənlik riskin alış qiymətini artırır və bütün sistemin yenidən sorğulanmasına səbəb olur. Sərhədləri məlum olmayan bir risk geosiyasi narahatlığın qlobal bir dönüşə səbəb olmasına gətirib çıxarır. Davam edən hərbi qarşıdurmalar, dövlətlər arasındakı gərginliklər jeopolitik narahatlığa nəzarəti çətinləşdirkən, dövlətləri müstəqil siyasət yürütməyə sövq edir. Bu səbəbdən epidemiyadan sonra dünyanı təsvir edə biləcək ən əhəmiyyətli əhval-ruhiyyə geosiyasi narahatlıq kimi önə çıxır.