Իսլամը մասերի բաժանել. Անցած դարից քաղված դասեր

Մուսուլմանները բռնության կողմնակից ծայրահեղ անձերի կողմից հեշտությամբ մանիպուլացվող երկկողմ ընդդիմություններին հիմք պատրաստող ընդդիմադիրներին աջակցելու փոխարեն, իր ազգային, էթնիկ եւ դավանանքային անձությունները պետք է ստեղծե, Իսլամական միասնությունը պաշտպանող դրամադիր եւ մարդկային հիմունքներ ներառող կոնտեքստի վրա:

1901 թվականին հրապարակվող Ֆրանսական գաղութային շրջանի ամսագիր ՙ Questions diplomatiques et colonials՚ ի խմբագիր Էդմոնդ Ֆազին մի շարք եվրոպացի արեվելագետ եւ գաղութային առաջնորդներին հարցրել էր, թէ հաջորդ դարում իսլամի ապագան ինչպես է լինելու: Այս հետաքրքիր հարցման կատարվելուց մինջեւ հիմա մեկ դարուց ավել ժամանակ է անցել սակայն այն ժամանակ տրվածպատասխանները այսօր դեր ունեն իմաստ:

Այս պատասխանները այն ժամանակվաԵվրոպայի հասկացողության վերաբերյալ շատ բան էր ներկայացնում: Սակայն միեւնույն ժամանակ ներկայացնում էր մուսուլման աշխարհի ինքն իրեն տված վնասը:

Ֆազիի ապագայի վերաբերյալ ուղղած հարցերին պատասխանող արեվելագետ ակատեմիկոսների ցուցակումէ եղել նաեւ հունգարացի Իգնաք Գոլծիհերը, գերմանացի արեվելագետ Մարթին Հարտմանը եւ ֆրանսացի արաբագետ ԷդմոնդԴուտտեն:

Ամեն մեկը իսլամը Արեվմուտքի ուղղակի միջամտության արդյունքումիրականանալիք ՙքաղաքակրթության առաքելության՚ կարիք ունեցող, մեկ կտոր, մեռած  ավանդություն, փչացած քաղաքակրթություն եւ քաոսային քաղաքական եւ մշակութային աշխարհ գնահատող դասական արեվելագետները հիմնական տարրերը եւ 19րդ դարի եվրոպայի գրավիչ շրջանի օրինագծերը վավերացրել էն:

Ջոզեֆ Մասսադը 2015 թվականին Չիկագոյի համալսարանի հրապարակչության կողմից հրապարակված ՙ Islam in Liberalism՚ անունով գրքում այս մոտեցումը խելամիտ կերպով հետազոտում եւ քննադատում է:

Այս հարցին պատասխանողներից Ֆրանսացի Իսլամ փիլիսոփայության դասախոս եւ գիտությունների ու կրոնների պատմագետ Ներնարդ Քարրա դե Վոքսն իսկ իրեն պատկանող սեվ ու սպիտակ վերլուծություն եւ կույր առաջարկությամբ է ներկայանում:

Քարրա դե Վոքսի հաջորդ դարում Իսլամի ապագայի վերաբերյալ կատարած կանխատեսումը ակադեմիական մասնագիտություն եւ գրավիչ հայացքի հիմնական տարրերն է միացնում: Վերլուծության հիմնական նպատակը եղել է՝ Սուլթան Աբդուլհամիդ Բ. Եւ ժամանակի մտավորների եւ ակադեմիկոսների կիղմից աջակցվող պանիսլամիզմի կողմից կատարվելիք եւ Եվրոպայի իշխանությունը տապալող որեւե մի սպառնալիքի ինչպես կանխելը ներկայացնել:

Քարրա դե Վոքսը ընդնում է, թէ իսլամը Արեվմտյան եւ Եվրոպական արժեքներ լինող ժողովրդավարություն եւ լիբերալիզմի հետ հաշտեցնելու հնարավորություն կա: Լիբերալիզմը այլեւս այս հասկացությունից ինչ որ հասգանում է ասում է հետեւյալը. ՙԻսլամը իր մեջ կարող է արմատավորվել եւ անցյալում էլ սա արել է՝ հասկացողության միջոցով՚:

Մյուս կողմից Քարրա դե Վոքսի հիմնական անհանգստությունը մի իսլամական լիբերալիզմի կամ էլ լիբերալ իսլամի տեսություն զարգացնել չէր, տերմինի քաղաքական եւ մշակութային իմաստներով Արեվմտյան տիրապետության մուսուլման հասարակությունների վրա շարունակական  լինելու եւ խորացման ճանապարհները ներկայացնել է: Գաղութացումը պահանջում է ժամանակ, համբերություն եւ ճնշված առարկաների կրկին կարգավորումը:

Եթե Արեվմուտքը մուսուլման աշխարհի ամբողջովին գաղութացմանը հաջողել է ցանկանում ապա Քարրա դե Վոքսը իրենց առաջարկում է հետեւյալը. ՙՄուհամմեդի աշխարհւ պետք է անջատենք եւ պետք է անջատենք նաեւ դրամադրության միասնությունը, ներկայումս արդեն արկա լինող քաղաքական եւ էթնիկ անջատումներից պետք է օգտվենք՚:

Քարրա դե Վոքսը հավատում էր թէ քաղաքական, էթնիկ եւ դավանանքային տարբերությունների անպայման պետք է շեշտվեր, այսպիսով  ՙազգայանական զգայունությունը ավելացնելը եւ կրոնական հասարակայնության պատկանող զգայունությունները պետք է նվազեցնել՚:

Քարրա դե Վոքսի ձերք բերած արդյունքը սա է, որ Եվրոպայի գաղութատիրությունը իր բացարձակ իշխանության նպատակը ներկայացնում է հետեւյալ խոսքերով. ՙՄեկ բառով, պետք է անջատենք Իսլամը: Միայն  սա հաջողելուց հետո նրանց այլասերվածությունից եւ սուֆի եղբայրությունից կարող ենք օգտվել՚: Եթե ուշադիր կիրառվի ապա այս քաղաքականությունները ՙԻսլամը կտկարացնեմ կանհանգստացնե եւ կթմրեցնե ու այլեւս երբեք այսպիսի  մեծ զարթօնքի շրջանին չի կարող սկսել՚:

Առանձ Քարրա դե Վոքսի նախատեսությունների արժեքին նայելու, մեջտեղում լինող իրականությունը սա է, որ գաղութատիրության եւ մշակութային  իշխանության ժառանգությունը, Իսլամի անջատվելու է պատճառ դարցել:

Ինտելեկտուալ  եւ հոգեկան միասնությունը կորցնող ու վսեմ անցյալի ու դժպախդ ներկայի միջեւ մնացած մուսուլմանները ոչ կարողացել են տեր կանգնել իրենց ավանդույթներին ոչ էլ մշակույթների ու քաղաքակրթությունների հետ կարողացել են արդիանալ: Գաղութատիրություն եւ մշակութային իմպերյալիզմը մուսուլման աշխարհի ներքին տարբերությունների որեւե մի մեծ զարթօնքի շրջան չունենալու եւ աշխարհին անհանգստացնելու հնարավորություն չունենալուց վստահ լինելու համար արել է հարկավորը:

Պետք է տեսնենք գաղութատիրության այս վնասակար ժառանգությունը սակայն մյուս կողմից էլ պետք է հարցնենք թէ մուսուլման աշխարհը ինչքանով պատասխանատու է իր ներկա իրավիճակի մեջ լինելուց: Օրինակին Սուննի եւ Շիա մուսուլմանների միջեւ դավանանքային լարվածության պատճառը համաշխարհային ուժերի մուսուլման երկրներին կատարած միջամտություններից բացի,նաեւ մուսուլման ազգ-պետությունների միջեւ ազգային շահերը մնացած ամեն ինչից վեր տեսնող ուժի պայքարը եւ լիազորության պատերազմներից է ծագում: Տեսություն, առաջնորդություն եւ նախատեսության պակասը բոլոր մուսուլմաններին ստիպում է անվերջ պայքարին որը վնասում է առանց կրոն, դավանանք կամ էթնիկ պատկանելիությունը բացառելու:

Հակասականօրեն գլոբալիզացումը, իսլամական ավանդույթներում սահմանված հավատք եւ արժեքի հասարակություններ ու համակեցության նման բազմաթիվ արտահայտությունները հիշեցնող կերպով, ինքնության ինտեգրում եւ հատումի նման թեքումները ուժեղացնում է: Սկսած դասական իսլամից, փիլիսոփայության, արվեստի, աշխարհագրության ու քաղաքականության բոլոր թեմաներում միջազգային եւ գլոբալ հայացքը համակեցությունն է բերել: Իսլամի մեջ գտնվող բազմազգ հոգին ոչ թէ դրսից այլ ներսից է եկել եւ Իբն էլ Արաբիի կողմից ՝տարբերությունները առանձ մերժելու ամեն ինչ միասնության հասկացության մեջ ՙբազմազանության մեջ միասնություն՚ խոսքերով է սահմանվել: Միեւնույն ժամանակ ընդգծել է, թէ միասնությունը միօրինակություն ու զանազանությունը քաոս կամ անկանոնություն չի նշանակում:

Այսօր մուսուլմանները պետք է պաշտպանեն այս հիմնական օրենքին: Մարդկանց մտքերում եւ զգացմունքներում բաձարցակ երկակություն ստեղծող բռնության կողմնակից ծայրահեղների կողմից հեշտությամբ մանիպուլացող ընդդիմադիր անձերին աջակցելու փոխարեն պետք է աջակցեն ազգային, էթնիկ եւ դավանանքային ինքնությունները ու միեւնույն ժամանակ իսլամի ներքին միասնությունը եւ կայունությունը պաշտպանողներին: Սա ԻՇԻՊ եւ Էլ Քաիդայի նման բռնության կողմնակից ծայրահեղներին միեւնույն ժամանակ մուսուլման աշխարհին էթնիկ պատկանելության եւ դավանանքով անջատել ցանկացողների դեմ ամենալավ հակաթույնն է: