Chunki-19

Dasturimizning bugungi sonida psixologiyada fon-figura munosabatlari deb ataladigan termin haqida gapiramiz. Uning nomi texnik atama kabi ko'rinsa-da, bu munosabat kundalik hayotimizda doimo boshdan kechiradigan ko'plab vaziyatlarni anglatadi.

Nemis tilida “shakl” degan ma’noni anglatuvchi “gestalt” tushunchasi psixologiyadagi idrok jarayonlarini tushuntiruvchi nazariyaga o‘z nomini beradi. Gestalt yondashuviga ko'ra, tashqi olam, ya'ni voqelik sohasi ushbu sohani tashkil etuvchi qismlardan mustaqil bir butunlikka ega. Gestalt psixologlari ta'kidlamoqchi bo'lgan narsa shundaki, inson ongi birinchi navbatda butunlikni idrok etadi va keyin bu butunlik ichidagi qismlarni birma-bir ajrata oladi.

Gestalt nazariyasi inson idrokini tushuntirish uchun fon-figura munosabatlari deb ataladigan printsipni kiritadi. Biz ko'rish maydonining diqqatimizni tortadigan qismini shakl sifatida, qolgan qismini esa zamin sifatida qabul qilishga moyilmiz. Shakl nima bo'lishi va nima zamin bo'lishi tashqi olamdagi qo'zg'atuvchilarning xususiyatlaridan emas, balki bizning idrok etishimizning ishlash printsipidan kelib chiqadi. Bunday holda, bir kishi uchun ob'yekt sifatida qabul qilingan narsa boshqasi uchun asos bo'lib xizmat qilishi mumkin. Yoki fon va raqam bir xil odam uchun vaqt o'tishi bilan o'zgarishi mumkin.

Fon-figura printsipi, shuningdek, ijtimoiy psixologiyada inson ehtiyojlarining ustuvor tartibini aniqlash uchun ishlatiladigan modeldir. Ushbu yondashuvga ko'ra, insonning fiziologik, psixologik va sotsiologik ehtiyojlari namoyon bo’ladi. Bizning ustuvor ehtiyojlarimiz alohida raqamlar sifatida namoyon bo'ladi. Bizning ongimiz endi fonni emas, balki raqamni tanlaydi. Agar bu ehtiyoj qondirilmasa, biz orqada qolgan boshqa ehtiyojlarga e'tibor qaratishimiz qiyin va ba'zi hollarda imkonsizdir.. 

Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, ochlik jismoniy ehtiyoj sifatida figuraga aylanganda, u fondagi boshqa elementlarni ko'rinmas qiladi. Shuning uchun biz maktabda yoki ish hayotimizda och qolganimizda muhokama qilinayotgan mavzuga e'tibor qaratish qiyin bo'ladi. Amerikalik psixolog Avraam Maslovning mashhur ehtiyojlar ierarxiyasi nazariyasi ham shu yondashuvga asoslanadi. Maslovning fikricha, ehtiyojlar piramidasining negizida ovqatlanish va nafas olish kabi fiziologik ehtiyojlar turadi. Keyin xavfsizlik, tegishlilik, qadr-qimmat va o'zini o'zi anglash bosqichlari keladi. Ehtiyojlarni bir darajada qondira olmagan odam yuqori darajadagi ehtiyojlarni qondira olmaydi.